معیارهای سنجش معارف شهودی با تاکید بر آرای صدرالمتالهین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار استادیار مرکز زبان دانشگاه امام صادق

2 هیات علمی دانشکده ادبیات کروه فلسفه دانشگاه علامه طباطبایی تهران

چکیده

خطا در معارف بشری یکی از مباحث مهم معرفت شناسی است. خطا در علم حصولی بمعنای عدم تطابق صورت ذهنی با واقعیت مابازای آن در خارج است. اما خطا در معرفت حضوری محل تامل و مناقشه بوده است. حقانیت در معرفت شهودی همواره در سنت عرفانی و به تبع آن در فلسفه های شهودی فلسفه اسلامی محل تامل بوده است. این پژوهش درصدد بررسی معنای خطا در معرفت شهودی و معیارهای سنجش صدق آن از نگاه ملاصدرا است. ملاصدرا با توضیح معنای خطا در معرفت حصولی بیان می کند که خطا در معرفت حضوری از سنخ خطا در معرفت حصولی نیست. از منظر ملاصدرا . گاه القائات شیطانی باعث حصول شهودات و دریافت هایی غیر مطابق با واقع می شود. علت وقوع این خطا ضعف شهود عارف و صفات اخلاقی ناپسند اوست. خطای دیگر از نظر ملاصدرا خطا در تفسیر مشهودات است. بعبارت دیگر ملاصدرا معتقد است که عارف با اینکه مشهوداتش رحمانی است اما ممکن است در مقام تفسیر مشهودات دچار خطا شود. صدرالمتالهین قرآن و احادیث و عقل را بعنوان دو معیار برای سنجش معرفت شهودی معرفی میکند. در خصوص این دو معیار ملاحظاتی وجود دارد که ضمن مقاله به آن ها اشاره میشود.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    1. ابن‌ترکه، صائن‌الدین علی؛ تمهید القواعد؛ تصحیح سیدجلال‏الدین آشتیانی؛ تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، 1387.
    2. ابن‌عربی؛ فصوص الحکم؛ قاهره: دار احیاء الکتب العربیة، 1946م.
    3. ـــــ؛ الفتوحات المکیة، بیروت: دار صادر، [بی‌تا].
    4. آشتیانی، سیدجلال‌الدین؛ شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى، 1375.
    5. امینی‌نژاد، علی؛ «سنجه‌ها و میزان‌هاى عرفان اسلامی»، معارف عقلی؛ پیش‌شماره3، 1384.
    6. جوادی آملی، عبدالله؛ عین نضاخ (تحریر تمهید القواعد)؛ تنظیم و تدوین حمید پارسانیا؛ چ1، قم: مرکز نشر اسراء، 1387.
    7. ــــــ؛ معرفت‌شناسی در قرآن؛ تنظیم و ویرایش حمید پارسانیا؛ چ2، قم: مرکز نشر اسراء، 1379.
    8. صدرالمتألهین؛ ایقاظ النائمین؛ تصحیح و مقدمه سیدمحسن مؤیدى؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1361.
    9. ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1419ق.
    10. ــــــ؛ الشواهد الربوبیة فى المناهج السلوکیة؛ تصحیح و تعلیق از سیدجلال‏الدین آشتیانى؛ مشهد: المرکز الجامعى للنشر‏، 1360.
    11. ــــــ؛ المشاعر؛ به اهتمام هانرى کربن؛ تهران: طهورى، 1363، الف.
    12. ــــــ؛ مفاتیح الغیب‏؛ تعلیقه مولی علی نوری، مقدمه و تصحیح محمد خواجوی؛ تهران: مؤسسه تحقیقات فرهنگى، 1363، ب.
    13. طوسى، الخواجة نصیرالدین؛ شرح الاشارات و التنبیهات مع المحاکمات؛‏ چ1، قم: نشر البلاغة، 1375.‏
    14. عناقه، عبدالرحیم و سیدرضا هاشمی؛ «معیارهای سنجش معرفت شهودی»، ذهن؛ ش49، بهار 1391.
    15. فضلی، علی؛ «نظریه سنجش‌پذیری گزاره‌های عرفانی و نقد سه نظریه رقیب»، حکمت اسراء؛ ش19، بهار 1393.
    16. فناری، محمد بن حمزه؛ مصباح الانس؛ تصحیح و تقدیم محمد خواجوی؛ تهران: مولی، 1416ق.
    17. قیصرى رومى، محمد داوود؛ شرح فصوص الحکم‏؛ به کوشش سیدجلال‏الدین آشتیانى؛ تهران: شرکت انتشارات علمى و فرهنگى‏، 1375.