منطق طبقه‌بندی علوم

نویسنده

مدرس خارج فقه و اصول حوزه و عضو هیئت علمی گروه منطق فهم دین پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

از دید مؤلف مقاله، «طبقه‌بندی علوم» از فروع مبحث «هویت‌شناسی» علم و مبتنی بر مسئله‌ی «ملاک وحدت و تمایز علوم» است. از نظر وی می‌توان با دو رویکرد، به مسئله‌ی «طبقه‌بندی علوم» نگریست: 1. پسینی، 2. پیشینی. طبق تعریف ایشان طبقه‌بندی علوم، با رویکرد پسینی عبارت است از: «ترسیم جغرافیای میراث معرفتی بشر» و با رویکرد پیشینی، عبارت است از: «مهندسی مطلوب معرفت». مؤلف در متن مقاله، پس از ارائه‌ی تعاریف «علم دینی» و «علوم انسانی اسلامی»، همچنین اشاره به اهداف و فواید طبقه‌بندی علوم و ضروت آن، نگاهی گذرا به تاریخچه‌ی طبقه‌بندی در دنیای غرب و نیز جهان اسلام افکنده است. در ادامه نیز با نقد اجمالی نظریه‌های مختلف در باب ملاک‌ وحدت و تمایز علوم و تبیین «نظریه‌ی تناسُق» (سازواری چندوجهی مانعِهْ‌الخلوی مؤلفه‌های رکنی علم) منطق پیشنهادی خود برای تفکیک و طبقه‌بندی علوم را که مبتنی بر نظریه‌ی مزبور است،‌ ارائه می‌کند. در انتها نیز سؤالات و اشکالات احتمالی وارد بر نظریه را مطرح کرده، پاسخ می‌گوید. وی الگوی پیشنهادی خود را طبقه‌بندی «هرم- شبکه‌سان» علوم می‌نامد.

کلیدواژه‌ها


  1. آخوند خراسانی، محمدکاظم؛ کفایة الأصول؛ بیروت: آل‌البیت(ع)، 1429ق.
  2. ابوریحان بیرونی، محمدبن احمد؛‌ رسالة للبیرونی فی فهرست کتب محمد بن زکریا الرازی؛ پاریس: القلم، 1936.
  3. جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم؛ قم: اسراء، 1375.
  4. حبیبی، نجفقلی؛ «مبانی تقسیمات علوم به انضمام رساله‌ی تقاسیم‌العلوم شهرزوری»؛ مقالات و بررسی‌ها، ش57ـ58، بهار 1374.
  5. خمینی، سیدروح‌الله؛ جواهرالاصول؛ تهران: موسسه‌ی تنظیم و نشر آثار امام خمینی، 1376.
  6. رفیعی، علی (علامه)؛ «طبقه‌بندی علوم در جهان اسلام»؛ نامه‌ی فرهنگ، ش13، بهار 1373.
  7. سبحانی تبریزی، جعفر؛ تهذیب‌الاصول؛ قم: دارالکفر، 1367.
  8. طاهری، جلال‌الدین؛ المحاضرات: مباحث فی اصول الفقه؛ اصفهان: انتشارات مبارک، 1382.
  9. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ حاشیة‌الکفایة؛ قم: بنیاد فکری استاد علامه سیدمحمدحسین طباطبایی، 1368ق.

10. عراقی، آقا ضیاءالدین؛ نهایة‌الافکار؛ قم: جماعهْ المدرسین فی الحوزهً العلمیهْ، [بی‌تا].

11. غروی اصفهانی، محمدحسین؛ الفصول‌الغرویّهً؛ قم: دار احیاء العلوم الاسلامیهْ، 1404ق.

12. ـــــــــــــ ؛ نهایة‌الدرایة؛ بیروت: موسسة آل‌البیت علیهم‌السلام لاحیاء والتراث، 1418ق.

13. کیانی فرید، مریم؛ «طبقه‌بندی در تاریخ: بحثی در باب تقسیمات علوم از منظر اندیشمندان متقدم»؛ سوره‌ی اندیشه، ش54ـ55، آذر و دی 1390.

14. گیلانی رشتی، حبیب‌الله بن میرزا محمدعلی‌خان؛ بدائع‌الافکار؛ تهران: آل‌البیت، 1313ق.

15. محقق، مهدی؛ «تقسیم‌بندی علوم از نظر دانشمندان اسلامی»؛ رهیافت، ش1، 1370.