نقشه مفهومی علم­گرایی و برخی مفاهیم مرتبط با آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه غربشناسی، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

علم جدید نقش منحصر بفرد و غیر قابل انکاری در شکل­گیری تمدن جدید دارد. موفقیت این حوزه معرفتی بشر در حل مسائل معرفتی دامنه موضوعات خود و دستاوردهای عملی آن در بهبود وضع زندگی بشر، به تدریج، منجر به شکل­گیری آموزه­ای گردید که به دنبال تعمیم مرزهای علم به سایر حوزه­های معرفت یا زیست انسانی است. اصطلاحاً به این آموزه «علم­گرایی» می­گویند. هدف این مقاله به دست دادن تصویری روشن از مدعای علم­گرایی، انواع مختلف آن و نسبت آن با سایر مفاهیم مرتبط می­باشد. بدین منظور، در ابتدا تاریخچه تکوین این ایده مرور شده و پس از آن انواع مختلف آن بیان شده است؛ بحث از انواع علم­گرایی با تعیین وجه جامع آن پایان یافته است. در گام بعدی، مفاهیم اصلی مرتبط با این آموزه فهرست شده و وجه مشترک میان سه مفهوم اصلی مرتبط با علم­گرایی بیان شده است و نهایتاً مقاله با نسبت­سنجی دو آموزه علم­گرایی و طبیعی­گرایی به پایان رسیده است.

کلیدواژه‌ها


  1. زرگر ز، ا آزادگان و ل نبوی؛ «اصل بستار علّی فیزیک، حلقه‌ واسط طبیعت‌گرایی روش‌شناختی و طبیعت‌گرایی متافیزیکی»، روششناسی علوم انسانی؛ 1396، ص231-255.
  2. شیخ‏رضایی، ح و ا کرباسی‏زاده؛ آشنایی با فلسفه علم؛ تهران: هرمس، 1391.
  3. غیاثوند، م؛ تحویل‏گرایی و فیزیکالیسم؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1395.
  4. فتحی‏زاده، م؛ «طبیعت‏گرایی علمی و فراطبیعت‏گرایی دینی»، پژوهش‏های علم و دین؛ 1392، ص111-128.
  5. Anonymous; Scientism; Retrieved from Online Medical Dictionary, 1997: http://www.mondofacto.
  6. Blackburn, S.; The Oxford Dictionary of Philosophy; Oxford: Oxford University Press, 2005.
  7. Britannica, T. E.; Mechanism; Retrieved from Encyclopedia Britannica, 2021, August 18: https://www.britannica.com/topic/mechanism-philosophy.
  8. Bunnin, N., & Yu, J.; The Blackwell dictionary of Western philosophy; John Wiley & Sons, 2004.
  9. Burnett, T.; “What is Scientism?”, Retrieved from American Association for the Advancement of Science (AAAS), 2019, January 09: https://www.aaas.org/programs/dialogue-science-ethics-and-religion/what-scientism.
  10. Ecklund, E. H.; Science vs. religion: What scientists really think; Oxford University Press. 2010.
  11. Haack, S.; Defending science-within reason: Between scientism and cynicism; Prometheus Books, 2011.
  12. Halvorson, H.; “Why methodological naturalism?”, In K. J. Clark; The Blackwell companion to naturalism; John Wiley & Sons, 2016, .
  13. Hayek, F. A.; “Scientism and the Study of Society”, Part I, Economica, 1942, pp.267–291.
  14. Lears, J.; Get Happy!!; Retrieved from The Nation, 2013, November 6: https://www.thenation.com/article/archive/get-happy-2/
  15. Orr, D.; Environmental literacy: education as if the Earth Mattered; EF Schumacher Society, 1993.
  16. Ozouf, M.; Festivals and the French Revolution; Harvard University Press, 1988.
  17. Peels, R.; “A conceptual map of scientism”, In De J. Ridder, R. Peels, & R. van Woudenberg; Scientism: prospects and problems; Oxford University Press, 2018, pp.28-56.
  18. Peterson, G. R.; “Demarcation and the Scientistic Fallacy”, Zygon: Journal of Religion and Science, 2003. Pp.751-761.
  19. Popper, K.; Logic of Scientific Discovery; 1959.
  20. Putnam, H.; Renewing Philosophy. Cambridge; MA: Harvard University Press, 1992.
  21. Rescher, N.; The Limits Of Science: Revised Edition; University of Pittsburgh Press, 1999.
  22. Rosenberg, A.; The Atheist’s Guide to Reality: Enjoying Life without Illusions; New York: W. Norton, 2011.
  23. Ross, D., J. Ladyman & D. Spurrett; “In Defence of Scientism”, Every Thing Must Go: Metaphysics Naturalized; Oxford University Press, 2007, pp.1-65.
  24. Ryder, M.; “Scientism. In C. Mitcham”, Encyclopedia of Science, Technology, and Ethics; Denver: University of Colorado, 2005.
  25. Sober, E.; “Why Metodological Naturalism”, In M. Aulette, & R. Martinez; Fact and Theories: A Critical Appraisal 150 Years after The Origin of Species; Rome: Gregorian Biblical Press, 2011, pp.359-378.
  26. Sorell, T.; Scientism: Philosophy and the Infatuation with Science; New York: Routledge, 1991.
  27. Stenmark, M.; “Scientism” In J. W. Van Huyssteen; Encyclopedia of science and religion; Macmillan Reference, pp.783-785.
  28. Stenmark, M.; Scientism. In H. J. Hillerbrand; Encyclopedia of Protestantism: 4-volume set; Volume 4, Routledge, 2004, pp.85-88.
  29. Stenmark, M.; Scientism: Science, ethics and religion; Routledge, 2017.
  30. Stenmark, M.; “Scientism and Its Rivals” In J. De Ridder, R. Peels, & R. van Woudenberg; Scientism: prospects and problems (). Oxford University Press, 2018, pp.57-82.
  31. Stenmark, M.; Scientism: Science, Ethics and Religion; Routledge, 2020.
  32. Stoljar, D.; “Physicalism” Retrieved from The Stanford Encyclopedia of Philosophy, 2017: https://plato.stanford.edu/entries/physicalism/
  33. Wikipedia; “Scientism”, Retrieved from Wikipedia: The free encyclopedia, 2019, June 3: https://en.wikipedia.org/wiki/Scientism.
  34. Zammito, J. H.; A Nice Derangement of Epistemes: Post-Positivism in the Study of Science from Quine to Latour; Chicago: University of Chicago Press, 2004.