تأملی در گونه‌های ارتباط علوم شناختی با علم کلام

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدیر گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی و عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

علوم شناختی به عنوان دانشی نوین و میان‌رشته‌ای در باره فرایند شناخت و ذهن بشر بحث می‌کند و از جهات مختلف در علم کلام و الهیات تأثیرگذار است و نیز می‌تواند از آن تأثیر بپذیرد.
نوشتار حاضر تلاش کرده است به انواع روابط علوم شناختی و علم کلام در قالب رابطه محتوایی، روشی و مدلی بپردازد.
در محور اول در سه ساحت خداشناسی، دین‌شناسی و انسان‌شناسی از اموری مانند اثبات، توصیف خدا و تعریف اسماء و صفات الهی، وحی و تجربه دینی، رابطه علم و دین، کارکردهای دین ، مسئله ذهن و بدن، مشکل هوش مصنوعی، یگانگی خرد انسانی و امور فطری و نیز اراده آزاد به عنوان حوزه مشترک محتوایی نام برده شد.
در محور دوم با توجه به بهره‌گیری علم کلام از روش‌های متعدد، به وحدت روشی با علوم شناختی اذعان شد.
در محور سوم با عنایت به مباحث زبان ‌شناسی شناختی در باب استعاره، از گونه ارتباط ساختاری و مدلی یاد شد که می‌تواند تأثیرات فراوانی در علم کلام داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن.

    1. ابن‌نوبخت، ‏ابواسحاق ابراهیم؛ الیاقوت فی علم الکلام؛ تحقیق علی‌اکبر ضیائی‏؛ چ1، قم: کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی، 1413ق.‏
    2. اردبیلی، لیلا؛ درآمدی بر انسان‌شناسی شناختی؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1394.
    3. بیابانکی، سیدمهدی؛ «رابطه متافیزیک و علوم شناختی: نقدی بر متافیزیک طبیعی‌شده آلوین گولدمن»، متافیزیک؛ دوره 11، ش28 (پیاپی 28)، پاییز و زمستان 1398، ص49-66.
    4. ترخان، قاسم؛ درآمدی بر مبانی کلامی علم دینی (با تأکید بر علوم انسانی)؛ چ2، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،‌ 1396.
    5. ـــــ؛ «معرفت دوگانه از ترابط علم کلام با سایر علوم»، قبسات؛ ش101، پاییز 1400.
    6. ـــــ؛ «نقش و تأثیر علل و عوامل فرامادی در بلایای طبیعی»، قبسات؛ ش96، تابستان 1399.
    7. جبرئیلی، محمدصفر؛ سیر تطور کلام شیعه؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
    8. جمعی از مترجمان؛ نظریه این‌همانی در فلسفه ذهن؛ زیر نظر پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1393.
    9. جمعی از مترجمان؛ نظریه‌های دوگانه‌انگاری و رفتارگرایی در فلسفه ذهن؛ زیر نظر پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1393.
    10. جوادی آملی، عبدالله؛ تفسیر موضوعی؛ ج12 (فطرت در قرآن)، محمدرضا مصطفی‌پور؛ چ3، قم: اسراء، 1384.
    11. درزی، قاسم؛ «درآمدی برکاربست علوم شناختی در مطالعات قرآنی»، فصلنامة علمی- پژوهشی مطالعات قرآنی و فرهنگ اسلامی؛ س2، ش1، بهار 1397، ص43-75.
    12. ربانی گلپایگانی، علی؛ محاضرات فی الالهیات؛ چ4، قم: مؤسسه تعلیماتی و تحقیقاتی امام صادق †، 1380.
    13. ساجدی، ابوالفضل؛ «قرآن کلام الهی یا بشری»، قبسات؛ س13، ش48، تابستان 1387.
    14. سبحانی، جعفر؛ مسائل جدید در علم کلام؛ چ1،‌ قم: مؤسسه امام صادق †، 1379.
    15. سرل، جان؛ اختیار و عصب زیست‌شناسی؛ ترجمه محمد یوسفی؛ چ2، تهران: ققنوس، 1399.
    16. سروش، عبدالکریم؛ قبض و بسط تئوریک شریعت؛ چ5، تهران: مؤسسه فرهنگی صراط، 1375.
    17. سنایی، علی؛ «تحلیل فلسفی دیدگاه نیوبرگ در الهیات اعصاب (الگویی برای رابطة علم و دین)»، پژوهش‌های علم و دین؛ پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س7، ش2، پاییز و زمستان 1395، ص25-42.
    18. شاکر، محمدکاظم، با همکاری سیدمحمدعلی ایازی؛ آشنایی با علوم قرآنی؛ قم: دانشگاه دانشگاه مجازی علوم حدیث، 1386.
    19. ضیایی، علی‌اکبر؛ فلسفه ذهن از دیدگاه جان سرل: آینده فلسفه، نقد شناخت‌گرایی، ذهن، مغز و برنامه؛ مشهد: آستان قدس رضوی، 1393.
    20. قائمی‌نیا، علی‌رضا؛ استعاره‌های مفهومی و فضاهای قرآن؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی،‌ 1396.
    21. ـــــ؛ «دین و هوش مصنوعی»، ذهن، ش25، بهار 1385، ص23-36.
    22. ـــــ؛ وحی و افعال گفتاری؛ قم، زلال کوثر، ۱۳۸۱.
    23. قدردان قراملکی، محمدحسن؛ «کارکرد دین در انسان و جامعه»، قبسات؛ ش28، زمستان 1382، ص161-188.
    24. قدردان قراملکی، محمدحسن؛ خدا در تصور انسان؛ چ1، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1393.
    25. لوی برول، لوسین؛ کارکردهای ذهنی در جوامع عقب‌مانده؛ یدالله موقن؛ هرمس، 1393.
    26. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج3، تهران: انتشارات صدرا، 1378.
    27. موقن، یدالله؛ «لوسین لوی برول و مسئله ذهنیت‌ها»، چ1، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1389 .
    28. ـــــ؛ «لوسین لوی برول و مسئله ذهنیت‌ها»، فصلنامه ناقد؛ ش3، 1383.
    29. نبویان، سیداباذر؛ «نقد نظریة یگانه‌انگاری غیر تحویلی»، معرفت، س22، ش188، 1392، ص75-81.
    30. نیوبرگ، اندرو و مارک رابرت والدمن؛ چگونه خدا مغز شما را تغییر می‌دهد؛ ترجمه شهناز رفیعی؛ چ2، تهران:‌ بخشایش، 1393.
    31. نیوبرگ، آندرو؛ مغز معنوی: علم و تجربی دینی؛ ترجمه علی‌اکبر ضیائی؛ چ1، تهران: بین‌المللی امین، 1396.
    32. هره، رم؛ مقدمه‌ای فلسفی بر علوم‌ شناختی؛ ترجمه مجید داودی‌بنی، حسین شیخ‌رضایی؛ چ1، تهران: فرهنگ نشر نو، آسیم، 1396.
    33. پوراسماعیل، یاسر (مترجم)؛ نظریه کارکردگرایی در فلسفه ذهن؛ زیر نظر پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی؛ محمدباقر انصاری (ویراستار)؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1393، الف.
    34. پوراسماعیل یاسر (مؤلف و مترجم)؛ نظریه حذف‌گرایی در فلسفه ذهن؛ زیر نظر پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1393، ب.
    35. Barrett, J.;Why Would Anyone Believe in God? Lanham, MD: Altamira Press, 2004.
    36. Barrett, J.; “Cognitive Science of Religion: What Is It and Why Is It?”, Religion Compass 1/6, 2007, pp.768-786.
    37. Beauregard, Mario & Paquette, Vincent; "Neural correlates of mystical experiences", in Carmelite nuns. Neuroscience Letters; 405, 2006, pp.186-190.
    38. Boden, M. A.; Mind as Machine: A History of Cognitive Science, Oxford: Clarendon, 2006.
    39. Cooke, Paul and Mirari Elcoro; "Neurotheology: Neuroscience of the Soul", In Journal of Young Investigators; Vol.25, Issue 3, March 2013.
    40. Goldman, A. “A moderate approach to embodied cognitive science”, Review of Philosophy and Psychology; 3, 2012 pp.71-88.
    41. Goldman, A. “Naturalizing metaphysics with the help of cognitive science”, in Oxford Studies in Metaphysics; 9, 2015, pp.171-216.
    42. Newberg, Andrew B.; The principles of neurotheology, Surrey: Ashgate Publishing Company, 2010.
    43. Ramachandran, V. S.; Phantoms in the Brain: Probing the Mysteries of the Human Mind; New York: William Morrow, 1998.
    44. Sayadmansour, Alireza; "Neurotheology: The relationship between brain and religion", Iran Journal of Neurology; 13(1), 2014, pp.52–55.
    45. Schaffer, J.; “Cognitive Science and Metaphysics”, in Kornblith H. and McLaughlin Brian P. (eds); Goldman and His Critics; Oxford: John Wiley & Sons, 2016, pp.337-365.