استادیار گروه مبانی نظری اسلام دانشگاه معارف اسلامی
چکیده
معرفتشناسی نوصدرایی، ادراک حسی را یکی از اقسام و نخستین مرحله از مراحل تحقق ادراکات مرکب برای فاعل شناسا (انسان) میداند. روانشناسی شناختی نیز نسبت به فرایند تحقق ادراکات حسی تبیینهای مبسوطی را با عطف توجه به کارکرد حواس ظاهری ارائه کرده است. هر دو دانش ادراکات حسی را واقعیتی حکایتگر از محیط و محسوسات میدانند؛ اما در تبیین کارکرد اجزاء، فرایند و عامل نهایی تحقق شناختهای حسی، تفاوتهایی با همدیگر دارند. معرفتشناسی نوصدرایی، در تبیین نخستین گام از فرایند تحقق شناختها، یعنی ادراک حسی، حواس ظاهری را عامل تحت فرمان «نفس» به عنوان مدیر و بهرهبردار اصلی از فرایند ادراک معرفی میکند و روانشناسی شناختی میکوشد، فرایند تحقق ادراک، شناخت و آگاهیهای حسی را معطوف به کارکرد ابزارهای شناخت در بعد تجربی تبیین کند. معرفتشناسی نوصدرایی بهطور مستقل و مبسوط به جنبه کارکردهای تجربی و آزمایشگاهی اجزاء جسم (اعضای ظاهری و اعصاب و مغز) نپرداخته؛ اما ترسیمی از ارتباط و تعامل مبادی فیزیکی و متافیزیکی، در فرایند تحقق انواع معرفت، ازجمله ادراک حسی ارائه کرده است؛ اما روانشناسی شناختی، در عین ارائه مبسوط از کارکردهای حواس ظاهری و اعضای جسمانی و توفیقات چشمگیر در این جنبه، تحلیل و ترسیمی از ارتباط جنبههای حسی با جنبه ها عوامل فراحسی، در فرایند تحقق شناختها؛ ازجمله ادراکات حسی، ارائه نکرده یا در این مرحله توقف کرده است. نوشتار حاضر میکوشد از میان مسائل مختلف این عرصه، «فرایند تحقق» معرفت یا شناخت حسی را از دیدگاه معرفتشناسی نوصدرایی و روانشناسی شناختی، به عنوان دو دانش مرتبط با مقوله شناخت / آگاهی ارائه و مقایسه کند. باتوجه وجود مسائل مهم مشترک قابل بررسی میان این دو دانش، تحصیل اشتراکات بیشتر در راستای نمایان شدن دقائق فرایند تحقق انواع شناخت برای تحصیل همسخنی و کشف افقهای نوین ضروری به نظر میرسد.
شایسته، ریحانه و محمدکاظم علمی سولا و سیدمرتضی حسینی شاهرودی؛ «واکاوی نظری مرتبه ادراکی تخیل و مفاهیم بنیادین مرتبط به آن از دیدگاه ملاصدرا با چشم انداز روانشناسی شناختی»، فصلنامه علمی پژوهشی آموزههای فلسفه اسلامی؛ ش28، بهار و تابستان 1400.
مسلین، کیت؛ درآمدی به فلسفه ذهن؛ ترجمه مهدی ذاکری؛ قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1388.
مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ تهران: سازمان تبلیغات اسلامی، 1373.
مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار، ج2-3، 5-6 و 13، تهران: صدرا، 1387.
Anderson, J. R.; Cognitive Psychology and Its Implications; New York, NY: Worth Publishers, 2010.
Balota, D. A. & Marsh, E. J.; Cognitive Psychology: Key Readings; New York, NY: Psychology Press, 2004.
Chalmers, Davi; Consciosness and Its place in Natural; Blacwell Guid to the Philosophy of Mind;
David Chalmers; "Dualism, hard problem of consciousness", Jornal of Phylosophy; vol. XGIX. No8, August 2002, P391.
-Eysenck, M. W.; Cognitive Psychology: An International Review; West Sussex, England: John Wiley & Sons, Ltd., 1990.
-Temple, Christine M.; "Developments and applications of cognitive neuropsychology", In M. W. Eysenck (Ed.); Cognitive Psychology: An International Review; West Sussex, England: John Wiley & Sons Ltd., 1990.