شعور از دیدگاه علامه طباطبائی در المیزان؛ مفهوم، انواع، آثار و گستره

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری مدرسی معارف گرایش تاریخ و تمدن دانشگاه معارف

2 هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث عضو گروه فلسفه کلام و عرفان دانشگاه مجازی المصطفی

3 کارشناسی ارشد فلسفه و کلام اسلامی دانشگاه ادیان دانشجوی کارشناسی ارشد روان شناسی اسلامی دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

 
دررویکردتفسیریعلامه طباطبائی،شعوریکیاز واژگان کلیدیاست. شعور در بحث‌هایمعرفت‌شناختیعنوانیاست که بر مجموعه ابزارهایشناختیفاعل شناسا اطلاقمی‌شود. این مقاله درراستایروشن‌شدندیدگاهتفسیریعلامه در تبییناینمفهومسامانیافتهاست. باکشفدیدگاهعلامه در موضوعات معرفتی، می‌تواننظاممعرفت‌شناختیایشانرا کشف کرد. برایاینمنظور،واژة«شعور» را به عنوانیکیاز واژگان معرفتیانتخاب و دیدگاهتفسیریایشانرا تحلیلکردیم. دریکتقسیم‌بندیکلیشعور را میتوانبه شعور در انسان و شعور درغیرانسانتقسیمکرد. علامه طباطبائی در تفسیرالمیزانبیشتربه شعور انسانیپرداخته و جوانب گوناگون ایننوع شعور مانند تعریف،انواع،ویژگی‌ها،آثارو مبدأآن را بررسیکردهاست.شعور انسانیعبارت است از:ادراک دقیقیکهمبدأآن قلبفرابدنیانسان است. علامه طباطبائی برایشعور انواع «فکری،فطری،باطنی، نفسی،متعقل و شعور بهلذت‌هایمادی» بر می‌شمارد. ایشانویژگی‌هاییبرایشعور بیان می‌کند؛مانند اینکه«دارایاصول،مبادی،ابزارو مناط، نشانةوجودیتو موجودیتاست، ازنعمت‌هایظاهری و از افعالانساناست، شعور دچارانحطاط می‌شود».شعور در دیدگاهایشاننقشبسیارمهمیدارد؛زیرا بطلانشعوربرابر بامرگو ابطالانسانیتاست.درنظرعلامه،افزونبرانسان، موجودات دیگرمانند «فرشتگان، بهشت، جهنم،زمینو حیوانات»نیزاز نوعی شعور برخوردارند.
 

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم

    1.ابن‌سینا، حسن بن عبدالله؛ الاشاراتوالتنبیهات؛ قم: نشر البلاغة،‏ 1375.

    2.ابن‌عربی، محیى‌الدین محمد بن علی؛ الفتوحاتالمکیة؛ چ1، بیروت: دار الصادر، [بی‌تا].

    3.ابن‌فارس، احمد بن فارس؛ معجم مقاییساللغة؛ چ1، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.

    4.ابن‌کمونه، سعد بن منصور؛ الجدید فىالحکمة؛ بغداد: جامعة، 1402ق‏.

    5.ابن‌منظور، محمد بن مکرم؛ لسانالعرب؛ چ3، بیروت: دار الفکر، 1414ق.

    6.ابوالبرکات،‏ هبة‌الله علی بن ملکا؛ المعتبر فىالحکمةموضوع؛ ج3، اصفهان: دانشگاه اصفهان‏، 1373.

    7.ابى‌خزام، انور فؤاد؛ معجم المصطلحاتالصوفیة؛ چ1، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، 1993م.

    8.ارفع، کاظم؛ ترجمةقرآن؛ چ1، تهران: فیض کاشانى، 1381.

    9.الهى قمشه‏اى، مهدى؛ ترجمهقرآن؛ چ2، قم: انتشارات فاطمة الزهراء،1380.

    1. بالی‌زاده حنفی، مصطفى بن سلیمان؛ شرحفصوصالحکم؛ چ1، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1422ق.
    2. بنت‌النفیس البغدادیة، ست العجم؛ شرحمشاهدالاسرارالقدسیةو مطالع الأنوارالإلهیة؛ چ1، بیروت: دار الکتب العلمیة، 2006م.
    3. پاینده، ابوالقاسم؛ ترجمهقرآن؛ چ5، تهران: جاویدان، 1357.
    4. تفتازانی، سعدالدین؛ شرحالمقاصد؛ چ1، قم: شریف رضی، 1409ق.
    5. جرجانی، میرسید شریف؛ التعریفات؛ چ4، تهران: ناصرخسرو، 1412ق.
    6. جمعى از نویسندگان؛ شرح المصطلحاتالکلامیة؛ چ1، مشهد: آستان قدس رضوی، 1415ق.
    7. جیهامى جیرار؛ موسوعةمصطلحاتالفلسفةعند العرب؛ ‏بیروت: مکتبة لبنان ناشرون،‏ 1998م‏.
    8. حسین‌زاده، محمد؛ مبانیمعرفت دینی؛ چ6، قم: مؤسسة آموزشی پژوهشی امام خمینی;، 1382.
    9. الحکیم، سعاد؛ المعجمالصوفى؛ چ1، بیروت: دندرة للطباعة والنشر، [بی‌تا].
    10. راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ مفرداتالفاظالقرآن؛ چ1، بیروت: دار القلم،‌ 1412ق.
    11. رفیق، عجم؛ موسوعةمصطلحات ابن‌خلدونو الشریفعلیمحمدالجرجانی؛ چ1، بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، 2004م.
    12. رهنما، زین‏العابدین؛ قرآنمجیدباترجمهوجمع‏آورىتفسیر؛ چ1، تهران: سازمان اوقاف، 1354.
    13. زبیدى، مرتضی محمد بن محمد؛ تاجالعروس؛ چ1، بیروت: دار الفکر، 1414ق.
    14. سجادى‏، سیدجعفر؛‏ فرهنگاصطلاحاتفلسفىملاصدرا؛ تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى‏، 1379.
    15. _____؛ فرهنگمعارفاسلامى؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران‏، 1373‏.
    16. سید مرتضی، علی بن حسین؛ رسائلالشریفالمرتضى؛ چ1، قم: دار القرآن کریم، 1405ق.
    17. شاه ولى‏الله، احمد بن عبدالرحیم؛ ترجمهقرآن؛ چ1، سراوان: کتابفروشى نور، [بی‌تا].
    18. شهرستانى، محمد بن عبدالکریم؛ مفاتیحالأسرارو مصابیحالأبرار؛ چ1، تهران: مرکز البحوث و الدراسات للتراث المخطوط، 1387.
    19. شیرازى، قطب‌الدین؛ ‏درةالتاج‏، تهران: انتشارات حکمت‏، 1369‏.
    20. صدرالمتألهین، صدرالدین محمد شیرازی؛ ‏الحکمةالمتعالیة؛ بیروت: دار احیاء التراث‏، 1981م‏.
    21. طباطبائى، سیدمحمدحسین؛ المیزانفىتفسیرالقرآن؛ چ2، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1371.
    22. _____؛ المیزانفىتفسیرالقرآن؛ چ2، بیروت: مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، 1390ق.
    23. طبرسى، فضل بن حسن؛ مجمعالبیانفیتفسیرالقرآن؛ چ3، تهران: ناصر خسرو، 1372.
    24. طریحى، فخرالدین بن محمد؛ مجمعالبحرین؛ چ3، تهران: المکتبة المرتضویة، 1375.
    25. طوسى، محمد بن حسن؛ التبیانفیتفسیرالقرآن؛ چ1، بیروت: دار إحیاء التراث العربی، [بی‌تا].
    26. عسکرى، حسن بن عبدالله؛ الفروق فیاللغة؛ چ1، بیروت: دار الآفاق الجدیدة،1400ق.
    27. فخر رازی، محمد بن عمر؛ المباحث المشرقیة فى علم الالهیات و الطبیعیات؛‏ قم: انتشارات بیدار،‌ 1411ق.‏
    28. _____؛ تفسیرمفاتیحالغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1420ق.
    29. _____؛ شرحالاشاراتوالتنبیهات؛ تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگى‏،‌ ‏ 1384.
    30. فراهیدى، خلیل بن احمد؛ العین؛ چ2، قم: مؤسسة دار الهجرة، 1409ق.
    31. فولادوند، محمدمهدى؛ ترجمةقرآن؛ چ3، تهران: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى، 1418ق.
    32. فیروزآبادى، محمد بن یعقوب؛ القاموسالمحیط؛ چ1، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1415ق.
    33. فیومى، احمد بن محمد؛ المصباحالمنیرفىغریبالشرحالکبیر؛ چ2، قم: مؤسسة دار الهجرة، 1414ق.
    34. مجمع البحوث الاسلامیة؛ شرح المصطلحاتالفلسفیة؛ [بی‌جا]: مجمع البحوث الاسلامیة، 1414ق‏.
    35. مصطفوى، حسن؛ التحقیقفىکلماتالقرآنالکریم؛ چ3، بیروت، قاهره و لندن: دار الکتب العلمیة- مرکز نشر آثار علامه مصطفوی،‏ 1430ق.
    36. مطهری، مرتضی؛ مجموعهآثار؛ ج13، تهران: انتشارات صدرا، 1376.
    37. مکارم شیرازى، ناصر؛ ترجمةقرآن؛ چ2، قم: دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامى، 1373.
    38. النابلسى، عبدالغنى؛ مفتاحالمعیةفى دستورالطریقةالنقشبندیة؛ چ1، قاهره: الدار الجودیة، 1429ق.
    39. نگری، قاضى عبدالنبى احمد؛ جامعالعلومفیاصطلاحاتالفنون؛ چ2، بیروت: دار الکتب العلمیة، 1975م.