صدرالمتألهین و علامه طباطبائی به مدعایِ شکاکان یونان باستان دربارة «ناتوانی حس و عقل از ادراک»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 مدرس فلسفه و کلام دانشگاه قم

2 گروه فلسفه پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

 
شکاکیت که اعتقاد به عدم امکان معرفت داشته­ است، در مقاطع مختلف تاریخ فلسفه­ با چهره­های متنوع و گوناگونی بروز یافته­ است. اگرچه شکاکیت همراه خود آثار مخرب فراوانی به بار آورده­ و در برخی برهه­های تاریخ ضربه­های سنگینی بر فلسفه و اندیشه وارد کرده است، اما باید اذعان نمود که شکاکان، ما را در نیل به فهم و تحلیل دقیق مباحث معرفت­شناسی یاری نموده­اند. یکی از شبهه­هایی که شکاکان یونان باستان بر استواری شکاکیت و عدم امکان معرفت مطرح نموده­اند، «ناتوانی حس و عقل از ادراک» است. صدرالمتألهین این شبهة شکاکان یونان باستان را پاسخ داده است؛ او شکستن خطای حواس را به حس مشترک و حل خطای خیال را به عقل ارجاع داده است. همچنین خطای عقل را با ارجاع به «اصل استحالة اجتماع نقیضین» و بازگشت علوم حصولی به حضوری، حل کرده است. نگارندگان در گام بعدی به تبیین دیدگاه علامه طباطبائیŠ از چیستی و نشان‌دادن مقام وقوع خطا و «اصل اجتماع و ارتفاع نقیضین»، پرداخته و در پایان پاسخ­های ملاصدرا و علامه را مورد تحلیل و بررسی قرار داده‌اند.


 

کلیدواژه‌ها


  1. ابن­سینا، حسین بن عبدالله؛ برهان شفاء؛ ترجمه مهدی قوام صفری؛ تهران: فکر روز، 1373.
  2. _____؛ التعلیقات؛ تحقیق عبدالرحمن بدوی؛ بیروت: مکتبة الاعلام الاسلامى، 1404«الف».
  3. _____؛ الشفاء؛ قم: کتابخانة آیت‌الله نجفی مرعشی، 1404«ب».
  4. استیس، والتر؛ تاریخ انتقادی فلسفة یونان؛ ترجمه یوسف شاقول؛ چ2، قم: مؤسسة انتشارات دانشگاه مفید، 1386.
  5. افلاطون، آریستوکلس؛ دورۀ آثار افلاطون؛ ترجمه محمدحسن لطیفی؛ تهران: خوارزمی، 1380.
  6. بریه، امیل؛ تاریخ فلسفه؛ ترجمه علی­مراد داودی؛ ج2، چ2، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1374.
  7. جوادی آملی، عبدالله؛ معرفت­شناسی در قرآن؛ قم: اسراء، 1379.
  8. حسین­زاده، محمد؛ منابع معرفت؛ چ1، قم: مؤسسة آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1394.
  9. خسروپناه، عبدالحسین و مهدی عاشوری؛ رئالیسم معرفتی؛ چ1، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران، 1393.
  10. خسروپناه، عبدالحسین، فلسفۀ شناخت؛ تحقیق و تدوین حسن پناهی­آزاد؛ چ1، قم: دفتر نشر معارف و مؤسسة حکمت نوین اسلامی، 1396.
  11. خسروپناه، عبدالحسین و حسن پناهی­آزاد؛ نظام معرفت­شناسی صدرایی؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1388.
  12. دکارت، رنه؛ رسالة گفتار در روش راه بردن عقل؛ به ضمیمة­ سیر حکمت در اروپا؛ چ1، تهران: کتابفروشی زوّار، 1360.
  13. دیل، هالینگ؛ مبانى و تاریخ فلسفه غرب؛ ترجمه عبدالحسین آذرنگ؛ تهران: کیهان، 1375.
  14. رازی، فخرالدین؛ المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات؛ قم: انتشارات بیدار، 1411ق.
  15. _____؛ محصل افکار المتقدمین و المتأخرین من العلماء و الحکماء و المتکلمین؛ بیروت: دار الفکر، 1992م.
  16. راسل، برتراند؛ عرفان و منطق؛ ترجمه نجف دریابندری؛ تهران: ناهید، 1389.
  17. سهروردى، شهاب‌الدین؛ مجموعه مصنفات؛ تصحیح و مقدمه هانرى کربن؛ سیدحسین نصر و نجف‌قلى حبیبى؛ تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگى، 1375.
  18. صدرالمتألهین، صدرالدین محمد شیرازی؛ الاسفار الاربعة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1410ق.
  19. _____؛ تفسیر قرآن کریم؛ بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1419ق.
  20. _____؛ الحاشیة علی الالهیات؛ ج1، چ1، تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1382.
  21. _____؛ شرح اصول کافی: کتاب العقل و الجهل؛ تصحیح محمد خواجوی؛ تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366.
  22. _____؛ العرشیه؛ تصحیح غلامحسین آهنى؛ تهران: مولى، 1361.
  23. _____؛ اللمعات المشرقیة فى الفنون المنطقیة؛ ترجمه و شرح عبدالمحسن مشکوة­الدینی؛ چ1، تهران: نشر آگاه، 1362.
  24. _____؛ المبدأ والمعاد؛ قم: بوستان کتاب، 1380.
  25. _____؛ مجموعه رسائل فلسفی ملاصدرا؛ تصحیح و تعلیق حامد ناجی اصفهانی؛ تهران: حکمت، 1375.
  26. _____؛ المشاعر؛ مقدمة هنری کربن؛ بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1420ق.
  27. _____؛ مفاتیح الغیب؛ تصحیح محمد خواجوی؛ چ1، تهران: مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363.
  28. طباطبائی، محمدحسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ مجموعه آثار استاد مطهری؛ ج6، قم: صدرا، 1379.
  29. _____؛ بدایة الحکمة؛ بیروت: دار المصطفی للطباعة والنشر، 1402ق.
  30. _____؛ برهان؛ ترجمه، تصحیح و تعلیق مهدی قوام صفری؛ قم: بوستان کتاب، 1371.
  31. _____؛ رسائل سبعه؛ قم: بنیاد علمی و فکری علامه طباطبائی، 1362.
  32. _____؛ تفسیر المیزان؛ ج1، قم: مؤسسة مطبوعاتی اسماعیلیان، 1339.
  33. _____؛ نهایة الحکمة؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی، 1417ق.
  34. عسکری یزدی، علی؛ شکاکیت «نقدی بر ادله»؛ قم: بوستان کتاب، 1381.
  35. غزالی، ابوحامد؛ المنقذ من الضلال؛ ترجمه زین­الدین کیائی­نژاد؛ تهران: عطایی، 1349.
  36. فارابی، ابونصر؛ فصول منتزعة؛ تحقیق، تصحیح و تعلیق فوزى نجار؛ تهران: المکتبة الزهراء، 1405ق.
  37. فولکیه، پل؛ فلسفة عمومی؛ ترجمه یحیی مهدوی؛ تهران: دانشگاه تهران، 1366.
  38. کاپلستون، فردریک؛ تاریخ فلسفه؛ ترجمه سیدجلال­الدین مجتبوی؛ ج1، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و انتشارات سروش، 1388.
  39. گمپرتس، تئودور؛ متفکران یونانی؛ ترجمة محمدحسن لطفی؛ تهران: خوارزمی، 1375.
  40. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ قم: انتشارات مؤسسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی;، 1394.
  41. مطهرى، مرتضى؛ نقدى بر مارکسیسم؛ چ1، تهران: صدرا، 1363.
  42. مهدوی، یحیی؛ شکاکان یونان؛ تهران: انتشارات خوارزمی، 1376.
    1. Audi, Robert; Epistemology: AContemporary Introduction to the Theory of Knowledge; New York: Routledge, 2003.
    2. Bernecker, Sven; Introduction to Skepticism, in: Knowledge:Readings inContemporary Epistemology; edited by Sven Bernecker and Fred Dretske; Oxford: Oxford University Press, 2000.
    3. Bonjour, Laurence; Structure of Empirical Knowledge; Cambridge: Harvard University Press, 1985.
    4. Chisholm, Roderick M.; Theory of Knowledge; third Edition Brown University, Prentice – Hall International, INC, 1989.
    5. Dancy, Jonathan; An Introduction to Contemporary Epistemology; New York: Blackwell, 1986.
    6. Edwards, paul; The Encyclopedia Of Philosophy; v.8, New York: Macmillan Publishing, 1967.
    7. Greco, John; Introduction: What is Epistemology, in: The Blackwell Guide to Epistemology; edited by John Greco and Ernest Sosa; Oxford: Blackwell, 1999.
    8. Guyton, Arthur C., John Hall; textbook of Medical physiology; New York: Elsevier, 2006.
    9. Hume, David; An Enquiry Concerning Human Understanding; Oxford: Oxford University Press, 2007.
    10. Kandel, Eric R, James H. Schwartz And Thomas M. Jessell; Principles of neural science; 4th Edition, Mc Graw Hill., 2000.
    11. Landesman, Charles; Skepticism: The Central Issues; Oxford: Blackwell, 2002.
    12. Weintraub, Ruth; The Sceptical Challenge; New York: Routledge, 1997.
    13. Williams, Michael; Skepticism, in: The Blackwell Guide to Epistemology; edited by John Greco and Ernest Sosa; Oxford: Blackwell, 1999.

56. Zeller, Edward; The Stoics, Epicureans & Skeptics; London: Longmans, Green, 1880.