منشأ مغزی و ناآگاهانه «ارادة آزاد» در آزمایش بنجامین لیبت و حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دکتری حکمت متعالیه موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی

2 استاد گروه عرفان موسسه امام خمینی

چکیده

از دیر باز مسئله «اراده آزاد» یکی از مباحث مهم در میان اندیشمندان بوده است. امروزه با پیشرفت علوم عصب‌شناسی، دانشمندان این رشته سعی کرده‌اند با رویکرد تجربی به تبیین این مسئله بپردازند. از این رو،‌ بنجامین لیبت و همکارانش با مطالعات آزمایشگاهی بر روی آزمودنی‌ها تحلیل نوینی از فرآیند شکل گیری ‌کنش اختیاری ارائه داده‌اند. آنها با بررسی زمان‌های تغییر نوسانات الکتریکی در مغز، «اراده آگاهانه» و تحریک ماهیچه کشف کرده‌اند که «پتانسیل آمادگی» حدود 400 میلی‌ثانیه پیش از زمان آگاهی از اراده، شروع به تغییرات آهسته کرده و همین سبب اراده فرد به کنش می‌شود. از این رو،‌ لیبت نتیجه گرفته «فرآیند مغزی نا‌آگاهانه، منشأ اراده آگاهانه و کنش اختیاری است». پتانسیل آمادگی پیشین، نوعی چالش برای دیدگاه‌های دوگانه‌انگاری و علیت ذهنی به حساب می آید. از این رو، در این مقاله با مبانی علم‌النفس حکمت متعالیه، به بررسی یافته‌های آزمایش بنجامین لیبت پرادختیم. و با سه تحلیل عقلی شکل‌گیری فرآیند اراده، اقسام فاعلیت نفس و مراتب مادی- مجرد اراده ‌ نظریه بنجامین لیبت را مورد کاوش قرار دادیم.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و ماخذ

    1. بلکمور، سوزان؛ آگاهی؛ ترجمة رضا رضایی؛ تهران: فرهنگ معاصر، ۱۳۸۷.
    2. حسین زاده، محمد؛ «نگرشی صدرایی به آزمایش‌های بنجامین لیبت دربارة اراده آگاهانه»، حکمت و فلسفه؛ س14، ش54، تابستان 1397.
    3. ــــ؛ چالش‌های ارادة آزاد در فلسفة ملاصدرا (رساله دکتری)؛ تهران: پژوهشکده حکمت معاصر، آذر 1395.
    4. خزاعی، زهرا، ننسی مورفی و طیبه غلامی؛ «رویارویی دنیل دنت و سم هریس در مسئله ارادة‌ آزاد»، پژوهش‌های فلسفی-کلامی، ش84، 1399.
    5. راما چانداران، وی. اس؛ شناخت ذهن؛ ترجمه رؤیا زمانی و حمید سپهر؛ یزد:‌ دانشگاه یزد‌، 1387.
    6. ‌صدرالمتألهین؛ ‏الحکمة المتعالیة فى الاسفار العقلیة الاربعة؛ ط3، بیروت: دار احیاء التراث، 1981م‏.‏
    7. ـــــ؛ الحاشیة على الهیات الشفاء (یک‏جلدی)، قم:‌ بیدار، [بی‌تا].
    8. ـــــ؛ المبدأ و المعاد؛ تصحیح سیدجلال‏الدین آشتیانى؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354.
    9. طباطبایی، سید محمد حسین؛ نهایة الحکمة؛ تحقیق غلامرضا فیاضی؛ چ4، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1390.
    10. علیزاده، بهرام؛ اراده آزاد و ناتعین‌گرایی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، ۱۳۹۹.
    11. لیبت، بنجامین؛ «آیا مختاریم؟»، ترجمه هادی صمدی؛ مجله ارغنون؛ دوره جدید، ش1-2، بهار و تابستان 1393، ص301-314.
    12. مصباح، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ چ9، تهران: بین‌الملل، 1388.
    13. ـــــ؛ دروس فلسفه اخلاق؛ چ 6، تهران: اطلاعات، 1376.
    14. هابرماس، یورگن؛ «آزادی و تعیین‌گرایی»، ترجمه نوشین شاهنده و یاسر خوشنویس؛ مجله ارغنون؛ دوره جدید، ش1-2، بهار و تابستان 1393، ص73-97.
    15. Chalmers, David J; The character of consciousness; Oxford University Press, 2009.
    16. Harris, S; Free Will; New York: Free Press, 2012.
    17. -Libet, Benjamin; "Do We Have Free Will", Journal of Consciousness Studies; 6, No.8-9, 1991, pp.47-57.
    18. Schurger, Aaron& Sitt, Jacobo D & Dehaene, Stanislas; 2012, 16 Octobe, "An Accumulator Model for Spontaneous Neural Activity Prior to Self-initiated Movement", PNAS, Vol.109, No.42.