بازکاوی استعاره‌های مفهومی «لباس» در قرآن و نهج‌البلاغه بر مبنای مدل لیکاف و جانسون

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد رشته علوم قرآن و حدیث دانشگاه علامه طباطبایی تهران

2 دانشیار علوم قرآن و حدیث دانشکده الهیات و معارف دانشگاه علامه طباطبایی. تهران. ایران

3 استادیار گروه علوم قرآن و حدیث دانشگاه حکیم سبزواری.

چکیده

پژوهش پیش رو با روش توصیفی-تحلیلی و بر پایة نظریة شناختی استعاره که توسط جورج لیکاف و مارک جانسون(1980)، مطرح گردید؛ در نظر دارد، مفاهیم استعاری را که در قرآن کریم و نهج‌البلاغه به وسیلة حوزة ملموسِ لباس و پوشش برای مخاطبین عینی‌سازی و فهم آنها تسهیل شده، استخراج و روابط موجود میان دو حوزه را تحلیل نماید. یافته‌های پژوهش حاضر حاکی از آن است که به ترتیب در قرآن کریم مفاهیمِ: تقوا، گرسنگی و ترس، شب و ارتباط زناشویی و در نهج‌البلاغه مفاهیمِ: میانه‌روی، عزت، جهاد، کرامت، عافیت، تغییر احکام صحیح اسلامی و تواضع به عنوان حوزه‌های مقصدِ انتزاعی، توسط مفهومِ ملموسِ لباس و پوشش به عنوان حوزة مبدأِ محسوس که بشر تمام زوایا و ساختار آنها را می‌شناسد؛ برای مخاطبان عینی‌سازی و درک آنها تسهیل شده است . از آنجایی که متون دینی مفاهیم انتزاعی دارای بیشترین فراوانی است فلذا کاربردِ عملی پژوهش مذکور این است که امکان هنر دینی را اثبات می‌کند به گونه‌ای که با طرح‌واره‌های تصویری گوناگون می‌توان مفاهیم معنوی و انتزاعی عمیق را متناسب با ظرفیت مخاطبان ارائه داد.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    * قرآن کریم.

    1. ابن‏بابویه، محمد بن على؛ التوحید؛ چ1، قم: جامعه مدرسین، 1398ق.
    2. ابن‏سیده، على بن اسماعیل؛ المحکم و المحیط الأعظم؛ چ1، بیروت: دار الکتب العلمیه، 1379.
    3. ابن‏فارس، احمد بن فارس؛ معجم مقاییس اللغه؛ چ1، قم: مکتب الاعلام الاسلامی، 1404ق.
    4. ابن‏منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ چ3، بیروت: دار صادر، 1414ق.
    5. ابن‏میثم بحرانی؛ شرح نهج‏البلاغه؛ ترجمه محمدصادق عارف و همکاران؛ چ1، مشهد: بنیاد پژوهش‌های اسلامی، 1375.
    6. ارجمندفر، مهدی؛ «پوشش‎های مادی در قرآن»، مجله بینات؛ ش54، 1386.
    7. امین، نصرت‏بیگم؛ تفسیر مخزن العرفان در علوم قرآن؛ چ1، [بى‏جا]: [بى‎نا]، [بی‌تا].
    8. انصاریان، حسین؛ تفسیر حکیم؛ چ1، قم: دار العرفان، 1393.
    9. اوشلی، لیلا؛ معناشناسی حجاب در قرآن از دیدگاه علامه طباطبایی؛ پایان‏نامه کارشناسی ارشد، تهران: دانشگاه خوارزمی، 1397.
    10. جاحظ، عمرو؛ البیان و التبیین؛ فوزی عطوی؛ بیروت: دار و مکتبة الهلال، 1948م.
    11. جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن؛ اسرار البلاغه؛ ترجمه جلیل تجلیل؛ تهران: دانشگاه تهران، 1368.
    12. جعفرى، یعقوب؛ تفسیر کوثر؛ چ1، قم: مؤسسه انتشارات هجرت، 1376.
    13. جوهرى، اسماعیل بن حماد؛ الصحاح؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1407ق.
    14. حسینی، سیدمطهره؛ گونه‏شناسی استعاره‌های مفهومی قرآن و چگونگی اثرگذاری آن بر کلمات قصار امیرالمؤمنین؛ پایان نامه دکترا، دانشگاه قرآن و حدیث پردیس تهران، 1395.
    15. دبیرمقدم، محمد؛ زبان‏شناسی نظری: پیدایش و تکوین دستور زایشی؛ ویرایش دوم، تهران: انتشارات سمت، 1383.
    16. دزی، راینهارت‌پیتران؛ فرهنگ البسه مسلمانان؛ ترجمه حسینعلی هروی؛ تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1390.
    17. دهنوی، معصومه؛ معیار و ویژگی‎های لباس بر پایه قرآن و روایات؛ پایان‏نامه کارشناسی ارشد، استاد راهنما آزاده عباسی، دفاع‏شده در دانشگاه قرآن و حدیث، پردیس تهران، 1397.
    18. راسخ مهند، محمد؛ درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی؛ نظریهها و مفاهیم؛ چ2، تهران: انتشارات سمت، 1390.
    19. راغب اصفهانى، حسین بن محمد؛ مفردات الفاظ قرآن؛ ترجمه غلام‏رضا خسروى حسینى؛ ‏ چ2، تهران: مرتضوی، 1374.
    20. رضایی، زهرا و عزت ملاابراهیمی؛ «معناشناسی پوشیدنی‎ها در قرآن»، مطالعات سبک‏شناختی قرآن کریم؛ س2، ش2 (پیاپی 4)، 1398.
    21. رضایى اصفهانى، محمدعلى؛ تفسیر قرآن مهر؛ چ1، قم: پژوهشهاى تفسیر و علوم قرآن، 1387.
    22. زمخشرى، محمود بن عمر؛ اساس البلاغه؛ چ1، بیروت: دار صادر، 1399ق.
    23. شاه‏عبدالعظیمى، حسین؛ تفسیر اثنى‏عشرى؛ چ1، تهران: میقات، 1363.
    24. شفیعی کدکنی، محمدرضا؛ صور خیال در شعر فارسی؛ چ1، تهران: نشر آگاه، 1358.
    25. شیرزاد، محمدحسن، محمدحسین شیرزاد و عباس مصلایی‏پور؛ «ریشه‏یابی مادة "لَبَسَ" و نقش آن در فرایند معادل‌یابی در ترجمه‌های فارسی و انگلیسی قرآن کریم»، دوفصلنامه علمی-پژوهشی مطالعات ترجمه قرآن و حدیث؛ دوره 3، ش5، 1395، ص91-121.
    26. صاحب بن عباد، اسماعیل بن عباد؛ المحیط فی اللغه؛ چ1، بیروت: عالم الکتب. 1414ق.
    27. طباطبایى، محمدحسین؛ ترجمه تفسیر المیزان؛ جامعه مدرسین حوزه علمیه قم؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامى، 1374.
    28. ـــــ؛ نهایة الحکمة؛ ترجمه و شرح علی شیروانی؛ قم: دار الفکر، 1387.
    29. طبرسى، فضل بن حسن؛ مجمع البیان؛ ترجمه نوری همدانی و همکاران؛ چ1، تهران: فراهانى، 1351.
    30. طریحى، فخرالدین بن محمد؛ مجمع البحرین؛ چ3، تهران: مرتضوی، 1375.
    31. طیبی، ناهید؛ «بررسی واژه‌های هم‌گرای حجاب و ستر در شبکه مفهومی پوشش بانوان با رویکرد بر معناشناسی متنی»، مطالعات اسلامی زنان و خانواده، ش1، پاییز و زمستان 1393.
    32. عبداللهی، لیلا؛ «واکاوی مفاهیم ناظر به مصادیق پوشش بانوان در منابع اسلامی»، مطالعات اسلامی زنان و خانواده، ش1، بهار و تابستان 1394.
    33. فراهیدى، خلیل بن احمد؛ العین؛ چ2، قم: نشر هجرت، 1410ق.
    34. فیض الإسلام، علی‌نقی؛ ترجمه و شرح نهج البلاغه؛ چ5، تهران: مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الإسلام‏، 1379.
    35. قائمی، مرتضی؛ درآمدی بر نظام مفهوم‏سازی استعاری در نهجالبلاغه؛ چ1، همدان: مرکز نشر دانشگاه بوعلی سینا، 1397.
    36. قائمی‌نیا، علیرضا؛ استعارههای مفهومی و فضاهای قرآنی؛ چ3، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1399.
    37. ـــــ؛ «نقش استعاره‌های مفهومی در معرفت دینی»، قبسات؛ س14، ش54، 1388، ص159-184.
    38. قرائتى، محسن؛ تفسیر نور؛ چ1، تهران: مرکز فرهنگى درس هایى از قرآن، 1388.
    39. قرشى بنابى، على‏اکبر؛ مفردات نهجالبلاغه، تهران: انتشارات مرکز فرهنگی نشر قبله، 1377.
    40. لیکاف، جورج؛ استعاره مبنای تفکر و ابزار زیبای‏آفرینی؛ گروه مترجمان به کوشش فرهاد ساسانی؛ چ1، تهران: مهر، 1383.
    41. محمدی، حمید؛ مفردات قرآن؛ چ14، قم: مرکز نشر هاجر، 1396.
    42. مصطفوى، حسن؛ التحقیق فى کلمات القرآن الکریم؛ چ1، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی‌، 1368.
    43. مصلایی‏پور یزدی، عباس، محمدحسن شیرزاد و محمدحسین شیرزاد؛ «ریشه‎یابی ماده "لبس" و نقش آن در فرایند معادل‏یابی در ترجمه‏‎های فارسی و انگلیسی قرآن کریم»، مطالعات ترجمه قرآن و حدیث؛ دوره ۳، ش۵، ۱۳۹۵.
    44. مغنیه، محمدجواد؛ ترجمه تفسیر کاشف؛ چ1، قم: بوستان کتاب قم (انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم)، 1378.
    45. مکارم شیرازى، ناصر و همکاران؛ پیام امام امیرالمؤمنین †؛ قم: انتشارات امام علی بن ابی‌طالب، 1390.
    46. ـــــ؛ تفسیر نمونه؛ چ10، تهران: دار الکتب الإسلامیه، 1371.
    47. منتظری، حسینعلی؛ درس‏هایی از نهج‏البلاغه؛ قم: انتشارات دفتر آیت‎الله منتظری، 1389.
    48. هاشمی، زهره؛ «نظریه استعارة مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون»، مجله ادب پژوهی؛ ش12، ص119-140، 1389.
    49. هاشمى خویى، میرزا حبیب‏الله؛ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغه؛ چ4، تهران: مکتبة الاسلامیه، 1344.
    50. همتی، عبدالله؛ «بررسی منابع لباس و پوشش اسلامی»، مجله مشکوه؛ دوره 29، ش2 (پیاپی 107)، 1389.
    51. Lakoff, George; “Metaphor and war: The Metaphor System used to justify war In the Gulf”; in Thirty years of linguistic evolution, ed. Martin putz; Amsterdam: John Benjamins, 1992.
    • Lakoff, G, & M. Johnson; Metaphors we live By; Chicago: University of Chicago Press, 1980.