دکتری حکمت مشاء و پژوهشگر فلسفه، استادیار دانشگاه علوم پزشکی ایران.
چکیده
اعتقاد به جوهریت نفس ناطقه نزد ابن سینا دیدگاهی بنیادی بوده و از امهات انسان شناسی سینوی به شمار می رود. مسأله جوهریت نفس برای ابن سینا اساسی است چرا که تبیین کننده مسأله جاودانگی نفس ناطقه انسانی است و بدین جهت وی بصورت مفصل و با ذکر چندین نوع دلیل به دفاع از این آموزه می پردازد. در عوض اغلب دیدگاههای معاصر در فلسفه ذهن منکر جوهریت نفس بوده و حداکثر آن را خاصیتی نشأت گرفته از فرآیندهای فیزیولوژیک و مغزی تلقی می کنند. با اینکه عمده دلیل ابنسینا بر تجرد نفس متکی به تمایز ادراک عقلی از سایر فرآیندهای بدنی است ولی در ضمن ادله دیگر و با رویکردهای پدیدارشناختی ادراکات و تامل در روابط نفس و بدن نیز به دفاع از تجرد و جوهریت تفس پرداخته و در ساخت و پرداخت برهان معروف انسان معلق در فضا از این دست شواهد تجربی بهره برده است. در این نوشتار ضمن معرفی دیدگاه ابن سینا ادله وی از دیدگاهی تطبیقی و با در نظر گرفتن دیدگاههای معاصر فلسفه ذهن و پیشترفتهای علوم بیولوژیک و عصب شناسی بررسی شده و این آموزه مورد بررسی انتقادی قرار خواهد گرفت.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1382). الأضحویة فی المعاد. تحقیق حسن عاصی، تهران: مؤسسه نشر شمس تبریزی، چ1.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1387). الاهیات من کتاب الشفاء. تحقیق حسن حسنزاده آملی، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چ3.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1391). التعلیقات. مقدمه تحقیق و تصحیح سیدحسین موسویان، تهران: مؤسسة پژوهشی حکمت و فلسفة ایران، چ1.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1405ق). الشفاء-الطبیعیات. ج1 (السماع الطبیعی)، تصدیر و مراجعه ابراهیم مدکور، تحقیق سعید زاید (افست چاپ مصر)، قم:منشورات مکتبة آیةالله المرعشی النجفی.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1371). المباحثات. تحقیق محسن بیدارفر، ط1، قم: انتشارات بیدار.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1363). المبدأ و المعاد. به اهتمام عبدالله نورانی، زیر نظر مهدی محقق، تهران: انتشارات مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه مکگیل شعبه تهران، با همکاری دانشگاه تهران، چ1.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (2007م). احوال النفس. تحقیق و دراسة أحمد فؤاد الأهوانی، پاریس.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1387). النجاة من الغرق فی بحر الضلالات، با ویرایش و دیباچة محمدتقی دانش‌پژوه، تهران: مؤسسة انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، چ1.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1386). النفس من کتاب الشفاء. تحقیق حسن حسنزاده آملی، قم: مؤسسه بوستان کتاب، چ3.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1331). رسالة نفس. تصحیح موسی عمید، تهران: انتشارات انجمن آثار ملی.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1400ق). رسائل الشیخ الرئیس. قم: انتشارات بیدار، نرم افزار همراه نور.
ابن سینا، حسین بن عبدالله (1980م). عیون الحکمه. حققه و قدم له: عبدالرحمن بدوی، لبنان: بیروت.
ابنسینا، حسینبنعبدالله (1383). طبیعیات دانشنامة علایی. با مقدمه و حواشی سیدمحمد مشکوة، همدان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی و دانشگاه بوعلی سینا همدان، چ1.
ابنسینا، حسین بن عبدالله (1391). مجموعه رسائل. تصحیح و توضیحات سیدمحمود طاهری، قم: انتشارات آیت اشراق، چ2.
حقی، علی، و طباطبایی، مهدیه (1390). جوهریت نفس از دیدگاه ارسطو و ابنسینا. فلسفه و کلام، 2 (5).
رستمی جلیلیان، حسین (1393). مطالعه تطبیقی دربارة تجرد نفس و بقای آن نزد ارسطو و ابنسینا. اندیشه دینی، 14 (3).
سرل، جان (1397). راز آگاهی. ترجمة سیدمصطفی حسینی، تهران: نشر مرکز، چ3.
سعادت مصطفوی، سیدحسن (1395). طبیعیات: شرح نمط اول از کتاب الاشارات و التنبیهات شیخ الرئیس ابنسینا. تحقیق و نگارش مجید شمس‌آبادی حسینی و امید ارجمند، تهران: دانشگاه امام صادق.
صابری نجف‌آبادی، ملیحه (1392). جوهریت نفس از دیدگاه ابنسینا و ملاصدرا. تاریخ فلسفه، 4 (2).
فارابی، ابونصر محمد بن محمد (1401). فصوص الحکمه. ترجمه و تحقیق حیدر شجاعی، تهران: انتشارات مولی، چ1.
کاپلستون، فردریک چارلز (1391). تاریخ فلسفه. جلد یکم: یونان و روم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، چ9.
مخبر، علی (1398). ابعاد مسئلة کمال نفس ناطقه در فلسفة ابنسینا و تحلیل انتقادی آن. دوفصلنامه علمی حکمت سینوی، 23 (61)، بهار و تابستان.
مسلین، کیت (1391). درآمدی به فلسفة ذهن. ترجمه مهدی ذاکری، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، چ2.
نصیرالدین طوسی، محمد بن محمد (1383). شرح الاشارات و التنبیهات. تحقیق آیت‌الله حسنزاده آملی، ج 2 و 3، قم: بوستان کتاب.
همازادة ابیانه، مهدی (1398). تأملی فیزیکالیستی بر برخی از مهم‌ترین ادلة تجرد نفس نزد ابنسینا و ملاصدرا. حکمت سینوی، 23 (61)، بهار و تابستان.
)