بررسی معناشناختی تنظیر معنایی در تفسیر قرآن مطالعه موردی آیات سجده بر آدم

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه علوم قرآن پردیس فارابی دانشگاه تهران

چکیده

شماری از مفسران امامیه آیات سجده فرشتگان بر آدم7 را نظیر سجده برکعبه و یوسف 7 پنداشته و از برایند این تنظیر مفهوم و نوع سجده بر آدم7 را تبیین کرده­اند. برابر این رهیافت منزلت آدم7 به‏سان قبله‎بودن کعبه و جمال بدیع یوسف7در منظر فرشتگان تجلی نمود و آنان را به سجده به سوی آدم 7 واداشت و شخص آدم7 مسجود حقیقی آنان نبود. مسئله اصلی این پژوهه نقد این تنظیر و سنجش مستندات آن بر پایه تنظیر معنایی صحیح در دانش تفسیر است. نتایج پژوهش نشان داد که داستان سجده بر آدم7 مستقل از آیات سجده بر یوسف7 و کعبه بوده و قابل تنظیر با یکدیگر نیستند. موضوع و علت سجده در این سه دسته آیات با یکدیگر متفاوت بوده و اصالت مسجود نیز در آنها در یک تراز نیست. این آیات فقط در حد تماثل صوری در مصداق خارجی با یکدیگر شباهت دارند و این مقدار نیز برای ایجاد رابطه تفسیری میان این آیات کافی نیست و نباید از آنها در تفسیر همدیگر بهره جست.

کلیدواژه‌ها


  1. 1.ابن‎عاشور، محمد بن طاهر؛ التحریر و التنویر؛ قم: نرم افزار جامع التفاسیر.

    2.ابن‏منظور، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ قم: نشر أدب الحوزة، 1405ق.

    3.ابوالفتوح رازی، حسین؛ روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن؛ مشهد: بنیاد پژوهشهاى آستان قدس رضوی، 1408ق.

    4.بلخی، مقاتل بن سلیمان؛ تفسیر مقاتل بن سلیمان؛ بیروت: دار احیاء التراث، 1423ق.

    5.بلخیر، عثمان؛ البعد التنزیلی فی التنظیر الاصولی عند الامام الشاطبی؛ بیروت: دار ابن‏حزم، ۲۰۰۹م.

    6.پالمر، فرانک رابرت؛ نگاهی تازه به معناشناسی؛ ترجمه کوروش صفوی، تهران: نشر مرکز، 1391.

    7.ثقفی تهرانی، محمد؛ تفسیر روان جاوید؛ تهران: برهان، 1376.

    8.جفری، آرتور؛ واژه‏های دخیل در قرآن؛ ترجمه فریدون بدره‏ای، تهران: توس، 1372.

    9.جوهری، اسماعیل؛ الصحاح تاج اللغة وصحاح العربیة؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1956م.

    1. حقی برسوی، اسماعیل؛ تفسیر روح البیان؛ بیروت: دار الفکر، [بی‌تا].
    2. راغب اصفهانی، حسین؛ مفردات ألفاظ القرآن؛ تحقیق صفوان عدنان داوودی؛ [بی‌جا]: نشورات طلیعة النور، 1427ق.
    3. روزبهان بقلی؛ عرائس البیان فى حقائق القرآن؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 2008م.
    4. زبیدی، محمد مرتضی؛ تاج العروس؛ دراسة و تحقیق علی شیری؛ بیروت: دار الفکر، 1414ق.
    5. زرکلی، خیر الدین؛ الأعلام؛ بیروت: دار العلم للملایین، 1980م.
    6. سیوطى، جلال‏الدین؛ الدر المنثور فی تفسیر المأثور؛ قم: کتابخانه مرعشى نجفى، 1404ق.
    7. شریف مرتضی؛ نفائس التأویل؛ اشراف احمد الموسوی؛ بیروت: شرکت الأعلمی للمطبوعات، 2010م.
    8. ـــــ؛ رسائل الشریف المرتضى؛ قم: دار القرآن الکریم، 1405ق.
    9. شوکانى، محمد بن على؛ فتح القدیر؛ چ1، دمشق- بیروت: انتشارات دار الکلم الطیب، 1414ق.
    10. صادقی تهرانی، محمد؛ الفرقان فی تفسیر القرآن بالقرآن؛ قم: انتشار فرهنگ اسلامی، 1365.
    11. صدرالدین شیرازى، محمد بن ابراهیم؛ تفسیر القرآن الکریم؛ تحقیق محمد خواجوى‏؛ قم: بیدار، 1366. 
    12. صفدی، خلیل؛ صرف العین؛ تحقیق محمد بن عبد المجید لاشین؛ قاهره: دار الافاق العربیة، 2005م.
    13. صموئیل، حبیب؛ دائرة المعارف الکتابیة؛ قاهرة: دارالثقافة، 1988م.
    14. طباطبایی، محمد حسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن؛ قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1417ق.
    15. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1372.
    16. طبری، ابوجعفر محمد بن جریر؛ جامع البیان فی تفسیر القرآن؛ بیروت: دارالمعرفة، 1412ق.
    17. طوسی، محمد بن‌حسن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ لبنان: دار احیاء التراث العربی، [بی‌تا].
    18. عطیة، جمال‏الدین؛ التنظیر الفقهی؛ دوحه: [بی‎نا]، ۱۴۰۷ق.
    19. فراهیدی، خلیل؛ العین؛ تحقیق مهدی المخزومی و ابراهیم السامرائی؛ قم: مؤسسة دار الهجرة، 1409ق.
    20. فضل‏الله، سیدمحمدحسین؛ تفسیر من وحی القرآن؛ بیروت: دار الملاک للطباعة و النشر، 1419ق.
    21. قائمی‏نیا، علیرضا؛ معناشناسی شناختی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
    22. قرطبی، محمد بن احمد؛ الجامع لأحکام القرآن؛ تهران: انتشارات ناصرخسرو، 1364.
    23. لاینر، جان؛ درآمدی بر معناشناسی زبان؛ ترجمه کوروش صفوی؛ تهران: نشر علمی، 1391.
    24. مصطفوی، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن؛ طهران: وزارة الثقافة والإرشاد الإسلامی، 1417ق.
    25. مطیری، محسن؛ تفسیر القرآن بالقرآن: تأصیل وتقویم؛ الریاض: دار التدمریة، 1432ق
    26. میر، مستنصر؛ ادبیات قرآن؛ ترجمه محمدحسن مظفری؛ قم: دانشگاه ادیان و مذاهب، 1387.
    27. میرزا بابایی، سیدمهدی و علیرضا قائمی‏نیا؛ «گونه‏های تقابل واژگان در کاربست قرآنی»؛ فصلنامه ذهن، ش60، 1393.