تحلیل شناختی طبع قلب با تأکید بر نمابرداری ساختاری در قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه معرفت شناسی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 هیات علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث عضو گروه فلسفه کلام و عرفان دانشگاه مجازی المصطفی

چکیده

 
طبع یکی از موانع کارکردهای قلب است که در آیات قرآن در کنار قلب به کار رفته است. طبع از یک سو به خدا و از سوی دیگر به رفتار انسان‌ها مرتبط است. با به‌کارگیری دستور زبان شناختی و نمابرداری شناختی جایگاه این مانع با دقت بیشتری روشن می‌شود و نسبت ارتباط آن با خدا و افعال انسان روشن می‏گردد. ضرورت این پژوهش در پرداختن به جایگاه معرفت شناختی و کلامی (مسئله اختیار و طبع الهی بر قلب) است. این پژوهش بر اساس الگوی نمابرداری شناختی از روشِ معناشناسی شناختی رابطه طبع قلب با پدیده‌های مرتبط را بررسی می‏کند. طبع به عنوان فعل خداست و به معنای عدم هدایت نیست؛ یعنی صرفاً جنبه عدمی ندارد، بلکه جنبه وجودی دارد و واقعاً خدا عمل طبع را انجام می‌دهد. طبع ارتباط مستقیم با اعمال کافرانه و منافقانه دارد و نتیجه طبع در این است که دریچه قلب در دریافت معارف وحیانی بسته می‌شود و از سوی دیگر نمی‌تواند از معارف دریافت‌شده وحیانی معرفت جدیدی تولید کند؛ اما کارکردهای دیگر قلب نقصانی نمی‌یابد و راه برای هدایت باز است.                                            

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن کریم.

    1. ابوهلال عسکری؛ الفروق اللغویة؛ تحقیق دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم و تنظیم بیت‌الله بیات؛ چ1، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم، 1412ق.
    2. احمد بن محمد بن صلاح شرفی؛ شرح الاساس الکبیر؛ تحقیق دکتر احمد عارف؛ چ1، صنعاء: دار الحکمة الیمانیة، 1411ق.
    3. جداری عالی محمد؛ «ماهیت و جایگاه قلب در عرفان اسلامی»، قبسات؛ س14، ش54، زمستان 1388.
    4. فخر رازی، ابوعبدالله محمد بن عمر؛ ‏مفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربى‏، 1420ق.
    5. راسخ مهند، محمد؛ درآمدی بر زبان‌شناسی شناختی؛ تهران: سمت، 1390.
    6. راغب اصفهانی حسین بن محمد؛ المفردات فی غریب القرآن؛ تهران: مکتبة المرتضویة، 1362.
    7. زمخشری محمود؛ الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل؛ چ3، بیروت: دار الکتاب العربی، 1407ق.
    8. سبحانی،جعفر؛الالهیات علی هدی الکتاب و السنة و العقل؛ قم: المرکز العالمی للدراسات الاسلامیة، 1412ق.
    9. نصرتی، شعبان و محمد رکعی؛ «نمابرداری شناختی در مفهوم‏سازی قرآنی»، ذهن؛ ش44، 1392.
    10. شیخ مفید، محمد بن ‌محمد؛ اوائل المقالات فی المذاهب و المختارات؛ قم: المؤتمر العالمی للشیخ المفید، 1413ق.
    11. صفوی، کورش؛ درآمدی بر معناشناسی؛ چ3، تهران: سورۀ مهر، 1387.
    12. طباطبایی، سیدمحمد حسین؛ المیزان فى تفسیر القرآن؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‏، 1417ق‏‏.
    13. ـــــ، المیزان‏ فی تفسیر القرآن؛ ترجمه سیدمحمدباقر موسوى همدانى؛ چ5، قم: دفتر انتشارات اسلامى جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1374.
    14. عده اى از علماء؛ الأصول الستة عشر؛ چ1، قم: دار الحدیث، 1423ق/ 1381ش.
    15. مجلسی، محمدباقر؛ بحار الانوار؛ تحقیق سیدابراهیم میانجی و محمدباقر بهبودی؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1403ق.
    16. عیاشى، محمد بن مسعود؛ تفسیر العیّاشی؛ چ1، تهران، 1380ق.
    17. قائمی‌نیا علیرضا، معناشناسی شناختی قرآن؛ چ1، تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1390.
    18. قمى على بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ تحقیق سید طیب موسوى جزایرى؛ چ4، قم؛ دار الکتاب‏، 1367.
    19. کلینی محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تصحیح علی‌اکبر غفاری؛ تهران: دار الکتب الاسلامیه، 1363.
    20. ملاصدرا، محمد بن‌ابراهیم؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ چ3،بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1981م.
    21. ـــــ؛ شرح اصول الکافی؛ تصحیح محمد خواجوی و تحقیق علی عابدی شاهرودی؛ چ1، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1366.
    22. ملاهادی سبزواری؛ شرح الأسماء الحسنى؛ تحقیق نجفقلی حبیبی؛ چ1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران،  1372.

    23. Ronald Langacker; Cognitive grammar: a basic introduction; New York: Oxford University Press, 2008.

    24. Ronald W. Langacker;“Cognitive Linguistics: Basic Reading”, Ed. Dirk Geeraerts; Cognitive Grammar Introduction to Concept, Image, and Symbol; Cambridge: Cambridge University press, 2006.

    25. Ronald W. Langacker;Investigations in Cognitive Grammar; Editors Dirk Geeraerts, Rene´ Dirven, John R. Taylor; Berlin, 2009.