معرفت عقلی در پارادایم سلفی‌ گری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه کلام پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

 
عقل به عنوان یک قوّه ادراکی، ‌توان درک حقایق را به نحو کلی داراست و با فهم عقلانی می‎توان به شناخت و ادراک مفاهیم کلی دست یافت. معرفت عقلی معرفتی اصیل، معتبر و قابل استناد است و عقل منبعی برای کسب معارف دینی شمرده می‎شود. عقل در کنار کتاب و سنت قطعیه، حجّتِ معتبر بوده، قادر است به معرفت راستین دست یابد و حقایق هستی را کشف کند؛ لیکن معماران مکتب سلفی با عرض‏دانستن عقل و انکار جوهریت آن، معقول‏بودن را یک صفت غیر لازم  به شمار آورده، ضمن توصیف عقل به عنوان یک غریزه، آن را عنصر مستقل در فهم حقایق باور ندارند و جایگاه مدرک کلیات‏بودن عقل را تنزل داده، آن را با حس و خیال همسان می‎داند و عقل صریح مورد پذیرش ایشان یک عقل حسی خواهد بود. در پاردایم سلفی‌گری محور نقل است و عقل حجیت نیست و قابلیت پیروی ندارد و به وقت تعارض شرع و عقل، تقدیم شرع واجب است؛ در حالی که بسیاری از آموزه‎های بنیادین دین مانند اثبات خدا، اوصاف و افعال الهی از سنخ مسائل عقلی است.
 

کلیدواژه‌ها


  1. ابراهیمی دینانی، غلامحسین؛ ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام؛ تهران: طرح نو، 1379.
  2. ابراهیمی دینانی، غلامحسین؛ «رابطه عقل و نقل از نظر ابن‎تیمیه»، در:

 philosophyar.net

  1. ابن‏ادریس حلی، فخرالدین ابوعبدالله محمد بن احمد؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1410ق.
  2. ابن‏تیمیه، احمد بن‌ عبدالحلیم؛ مجموع الفتاوی؛ المدینة المنورة: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1416ق.
  3. ـــــ؛ التدمریة (تحقیق الاثبات للأسماء و الصفات و حقیقة الجمع بین القدر و الشرع)؛ الریاض: العبیکان، 1421ق.
  4. ـــــ؛ الجواب الصحیح لمن بدل دین المسیح؛ المملکة العربیة السعودیة: دار العاصمة، 1419ق.
  5. ـــــ؛ درء تعارض العقل و النقل (او موافقة صحیح المنقول لصریح المعقول)؛ ریاض: ‌جامعه محمد بن سعود الاسلامیة، 1991م.
  6. ـــــ؛ الصفدیة؛ بیروت: ‌المکتبة العصریة، 1427ق.
  7. ـــــ؛ بیان تلبیس الجهمیة فی تأسیس بدعهم الکلامیة؛ السعودیة: مجمع الملک فهد لطباعة المصحف الشریف، 1426ق.
  8. ـــــ؛ مجموعة تفسیر شیخ الاسلام ابنتیمیه؛ بمبئی: تعلیق عبدالصمد شرف‌الدین، 1374ق.
  9. ـــــ؛ الفتوی الحمویة الکبری؛ الریاض: دار الصمیعی، 1425ق.
  10. ـــــ؛ الرّد علی المنطقیین؛ بیروت: ‌دار الکتب العلمیة، 1424ق.
  11. ـــــ؛ مجموعه الرسائل الکبری (الرسالة الثانیة: معارج الوصول)؛ بیروت: ‌دار التراث العربی، [بی‎تا الف].
  12. ـــــ؛ الاکلیل فی المتشابه و التأویل؛ مصر: دار الایمان، [بی‎تا ب].
  13. ابن‏شعبه حرانی، ابومحمد الحسن بن على؛ تحف العقول عن آل الرسولˆ؛ قم: مؤسسة النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، 1404ق.
  14. ابن‏قیم الجوزیه، شمس‏الدّین محمد بن ابی‏بکر؛ المنار المنیف فی الصحیح و الضعیف؛ حلب: مکتبة المطبوعات الاسلامیة، 1390ق.
  15. ـــــ؛ اعلام الموقعین عن رب العالمین؛ بیروت: دار الکتب العلمیة، 1411ق.
  16. ابوزهره، محمد بن احمد؛ ابنتیمیه حیاته و عصره، ارائه و فقهه؛ القاهرة: دار الفکر العربی، 1991م.
  17. ابوشیخی، زبیر؛ «تکامل المنهج المعرفی عند ابن‏تیمیه»، مجله اسلامیة المعرفة؛ العدد الرابع، 1416ق.
  18. اصفهانی، محمدحسین؛ نهایة الدرایه فی شرح الکفایة؛ قم: مؤسسه آل‌البیت‰، 1414ق.
  19. آلبانی، ناصرالدین؛ السلسله الاحادیث الضعیفه؛ ریاض: مکتبة المعارف، 1408ق.
  20. آمدی، عبدالواحد بن محمد؛ غرر الحکم و درر الکلم؛ قم: دار الکتب الاسلامی، 1410ق.
  21. امین عاملی، سیدمحسن؛ اعیان الشیعه؛ بیروت: دار التعارف للمطبوعات، 1406ق.
  22. جناتی، محمدابراهیم؛ منابع اجتهاد از دیدگاه مذاهب اسلامی؛ تهران: کیهان، 1367.
  23. جوادی آملی، عبدالله؛ معرفت‏شناسی در قرآن؛ قم: اسراء، 1378.
  24. ـــــ؛ منزلت عقل در هندسه معرفت دینی؛ قم: اسراء، 1387.
  25. حسین‌زاده، محمّد؛ مبانی معرفت دینی؛ قم: مؤسسه پژوهشی امام خمینی€، 1380.
  26.  ـــــ؛ پژوهشی تطبیقی در ‏معرفتشناسی معاصر؛ قم: مؤسسه پژوهشی امام خمینی€، 1385.
  27.  ـــــ؛ جستاری فراگیر در ژرفای معرفت‏شناسی؛ قم: مجمع عالی حکمت، 1396.
  28.  ـــــ؛ «عقل از منظر معرفت‌شناسی»، فصلنامه معرفت فلسفی؛ ش16، 1386.
  29. الحلمی، مصطفی؛ قواعد المنهج السلفی فی الفکر الاسلامی؛ الاسکندریه: دار الدعوه، 1416ق.
  30. حلی، حسن بن یوسف مطهر؛ انوار الملکوت فی شرح الیاقوت؛ قم: الشریف الرضی، 1363.

33.ـــــ؛ کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی، 1413ق.

34.ـــــ؛ تسلیک النفس إلی حظیرة القدس؛ قم: مؤسسه الامام الصادق †، 1426ق.

35.ـــــ؛ نهج الحق و کشف الصدق؛ لبنان: دار الکتب اللبنانی، 1982م.

  1. سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم، هادی زارعی و حیدر سبزی؛ «روش‏شناسی کلامی علامه حلی»، فصلنامه کلام اسلامی؛ ش97، 1395.
  2. سمیع دغیم؛ موسوعة مصطلحات علم الکلام الاسلامی؛ بیروت: مکتبة لبنان ناشرون، 1998م.
  3. سید مرتضی، علی بن الحسین؛ رسائل الشریف المرتضی؛ قم: دار القرآن الکریم، 1405ق.
  4. شاکرین، حمیدرضا؛ مبانی و پیش‏انگارههای فهم دین؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
  5. طباطبایی، محمدحسین؛ شیعه در اسلام؛ قم: دفتر نشر اسلامى، 1378.
  6. العراقی، زین‎الدین؛ تخریج أحادیث الاحیاء (المغنی عن حمل الأسفار)؛  بیروت:  دار ابن‏حزم، 1426ق.
  7. العسقلانی، ابن‏حجر؛ المطَالبُ العَالیَةُ بِزَوَائِدِ المسَانید الثّمَانِیَةِ؛ السعودیه: دارالغیث، 1420ق.
  8. علیدوست، ابوالقاسم؛ فقه و عقل؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1381.
  9. الغفیص، یوسف بن محمد علی؛ «شرح الحمویة: دروس صوتیة قام بتفریغها موقع الشبکة الاسلامیة»، www.islamweb.net
  10. فالح، عامر عبدالله؛ معجم الفاظ العقیده؛ ریاض: مکتبه عبیکان، 1417ق.
  11. فیاض لاهیجی، عبدالرزاق؛گوهر مراد؛ تهران: نشر سایه، 1383.
  12. القوسی، مفرح بن سلیمان؛ المنهج السلفی؛ الریاض: دار الفضیله، 1422ق.
  13. کتانی، محمد؛ جدل العقل و النقل فی مناهج التفکیر الاسلامی؛ [بی‎جا]: دار البیضاء، 1421ق.
  14. کندی، یعقوب بن اسحاق؛ رسائل الکندی الفلسفیة (رسالة حدود الاشیاء و رسومها)؛ القاهره: مطبعة حسان، 1398ق.
  15. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ قم: نشر بین‏الملل، 1386.
  16. مصطفی، ابراهیم و دیگران؛ المعجم الوسیط؛ القاهره: دار الدعوة، 1992م.
  17. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج10، تهران: انتشارات صدرا، 1388.
  18. مقبول احمد، صلاح‏الدین؛ دعوة شیخ‏الاسلام ابن‏تیمیه و اثرها علی الحرکات الاسلامیه المعاصرة و موقف الخصوم منها؛ کویت: دار ابن‏الأثیر، 1416ق.
  19. نووی، یحیی بن شرف؛ شرح صحیح مسلم؛ بیروت: دار الفکر، [بی‏تا].