1
گروه الهیات ومعارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان، کرمان، ایران.
2
دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان-بندرعباس
چکیده
مسئله اصلی این مقاله نقد استقلال وجودی قوه واهمه بر اساس بررسی کارکردهای منتسب به آن در حوزه علمالنفس است. روش بررسی توصیفی- تحلیلی بوده و در جهت تبیین مسائل مطروحه از مسلمات حوزه فلسفه و روانشناسی نوین استفاده شده است. به طور کلی برای این قوه چهار کارکرد لحاظ شده که در بررسی تحلیلی- انتقادی این کارکردها مشخص میشود: فعل ادراک معانی جزئی فرامادی مانند ترس گوسفند از گرگ، فعل خود نفس است که با کمک قوه عقل انجام میشود. صدور حکم نیز چه از قسم صواب و چه از قسم ناصواب ربطی به واهمه نداشته، کارکرد خود نفس است. اختلال در عملکرد سایر قوا نیز عمدتاً به جهت ضعف و نقصان آنها اتفاق میافتد نه اینکه این قوا تحت تأثیر واهمه قرار گیرند، همانند تضعیف قوه عقل که منجر به ادراکات وهمی میشود؛ لذا این گونه ادراکات و آسیبها نمیتوانند علت وجودی و شروری چون واهمه داشته باشند و عمدتاً از نقص و عدم ناشی میشوند. اختلال در عملکرد نفوس دیگر نیز به جهت فقدان مبانی فلسفی از بحث خارج خواهد بود.
اتکینسون، ریتال و دیگران؛ زمینه روانشناسی؛ ترجمه محمدتقی براهنی و دیگران؛ تهران: رشد، 1366.
ـــــ؛ درباره نفس؛ ترجمه علیمراد داودی؛ تهران: انتشارات حکمت، 1366.
انجمن روانپزشکی آمریکا؛ راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی؛ ترجمه محمدرضا نایینیان و دیگران؛ تهران: دانشگاه شاهد، 1383.
پاشا، محمد؛ فرهنگ آنندراج؛ تهران: انتشارات خیام، [بیتا].
پژوهنده، حسین و دیگران؛ «بررسی ابعاد هستیشناختی و معرفتشناختی قوه واهمه از منظر ابنسینا و ملاصدرا»، فصلنامه علمی وپژوهشی حکمت اسلامی؛ س4، ش1، بهار 1396، ص9-30.
جام، احمد؛ منتخب سراج السائرین؛ تصحیح علی فاضل؛ مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، 1368.
جرجانی، میرسیدشریف؛ تعریفات (فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی)؛ ترجمه حسن سیدعرب و سیما نوربخش؛ تهران: فروزان، 1377.
جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم؛ قم: اسراء، 1375.
خسروپناه، عبدالحسین و پناهیآزاد، حسن؛ نظام معرفتشناسی صدرایی؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388.
رازی، فخرالدین محمد بن عمر؛ المباحث المشرقیه فی العلم الاهیات و الطبیعیات؛ قم: ذوی القربی، 1429ق.
رامپوری، غیاثالدین محمد بن جلالالدین بن اشرفالدین؛ غیاث اللغات؛ به کوشش محمد دبیر سیاقی؛ تهران: چاپ کانون معرفت، 1377.
رضایی، جواد؛ «چیستی و کارکرد معرفتی قوه واهمه از دیدگاه ملاصدرا»، پایاننامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق ، استاد راهنما محمد کاظم فرقانی؛ دی 1391.
ذبیحی، محمد؛ فلسفه مشاء با تکیه بر اهم آرای ابنسینا؛ تهران: سمت، 1386.
سهروردی؛ مجموعه مصنفات؛ تصحیح و مقدمه هانری کربن و دیگران؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، 1380.
سیاسی، علیاکبر؛ علمالنفس یا روانشناسی از لحاظ تربیت؛ تهران: کتابخانه ابنسینا، 1345.
شاملی، نصرالله و وحیده حداد؛ «قوه واهمه و نسبت آن با سایر قوای نفس با تأکید بر آرای ابنسینا»، فصلنامه علمی و پژوهشی آیینه معرفت؛ زمستان 1390، ص24-46.