تحلیل و بررسی استقلال وجودی و کارکردی قوه واهمه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه الهیات ومعارف اسلامی، دانشکده علوم انسانی، دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرمان، کرمان، ایران.

2 دانشیار گروه معارف اسلامی دانشگاه علوم پزشکی هرمزگان-بندرعباس

چکیده

 
مسئله اصلی این مقاله نقد استقلال وجودی قوه واهمه بر اساس بررسی کارکردهای منتسب به آن در حوزه علم‏النفس است. روش بررسی توصیفی- تحلیلی بوده و در جهت تبیین مسائل مطروحه از مسلمات حوزه فلسفه و روان‎شناسی نوین استفاده شده است. به طور کلی برای این قوه چهار کارکرد لحاظ شده که در بررسی تحلیلی- انتقادی این کارکردها مشخص می‎شود: فعل ادراک معانی جزئی فرامادی مانند ترس گوسفند از گرگ، فعل خود نفس است که با کمک قوه عقل انجام می‎شود. صدور حکم نیز چه از قسم صواب و چه از قسم ناصواب ربطی به واهمه نداشته، کارکرد خود نفس است. اختلال در عملکرد سایر قوا نیز عمدتاً به جهت ضعف و نقصان آنها اتفاق می‏افتد نه اینکه این قوا تحت تأثیر واهمه قرار گیرند، همانند تضعیف قوه عقل که منجر به ادراکات وهمی می‎شود؛ لذا این گونه ادراکات و آسیب‎ها نمی‎توانند علت وجودی و شروری چون واهمه داشته باشند و عمدتاً از نقص و عدم ناشی می‏شوند. اختلال در عملکرد نفوس دیگر نیز به جهت فقدان مبانی فلسفی از بحث خارج خواهد بود.

کلیدواژه‌ها


  1. * قرآن مجید.

    1. ابن‏سینا؛ النفس من کتاب الشفا؛ تحقیق حسن حسن‏زاده آملی؛ قم: بوستان کتاب، 1375.
    2. ـــــ؛ رساله نفس؛ تصحیح موسی عمید؛ تهران: انجمن آثار ملی، 1331.
    3. ـــــ؛ الاشارات و التنبیهات؛ با شرح خواجه، تحقیق حسن حسن‏زاده آملی؛ قم: بوستان کتاب، 1383.
    4. ـــــ؛ الشفا، الطبیعیات؛ قم: منشورات مکتبه آیت‏الله العظمی المرعشی النجفی، 1404ق.
    5. ـــــ؛ قانون در طب؛ ترجمه عبدالرحمن شرفکندی؛ تهران: سروش، 1363.
    6. ـــــ؛ المباحثات؛ تحقیق و تعلیق محسن بیدارفر؛ قم: انتشارات بیدار، 1371.
    7. اتکینسون، ریتال و دیگران؛ زمینه روانشناسی؛ ترجمه محمدتقی براهنی و دیگران؛ تهران: رشد، 1366.
    8. ـــــ؛ درباره نفس؛ ترجمه علیمراد داودی؛ تهران: انتشارات حکمت، 1366.
    9. انجمن روان‏پزشکی آمریکا؛ راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی؛ ترجمه محمدرضا نایینیان و دیگران؛ تهران: دانشگاه شاهد، 1383.
    10. پاشا، محمد؛ فرهنگ آنندراج؛ تهران: انتشارات خیام، [بی‏تا].
    11. پژوهنده، حسین و دیگران؛ «بررسی ابعاد هستی‌شناختی و معرفت‌شناختی قوه واهمه از منظر ابن‌سینا و ملاصدرا»، فصلنامه علمی وپژوهشی حکمت اسلامی؛ س4، ش1، بهار 1396، ص9-30.
    12. جام، احمد؛ منتخب سراج السائرین؛ تصحیح علی فاضل؛ مشهد: انتشارات آستان قدس رضوی، 1368.
    13. جرجانی، حکیم سیداسماعیل؛ ذخیره خوارزمشاهی؛  تصحیح و تحشیه محمدرضا محرری؛ تهران: نزهت، 1381.
    14. جرجانی، میرسیدشریف؛ تعریفات (فرهنگ اصطلاحات معارف اسلامی)؛ ترجمه حسن سیدعرب و سیما نوربخش؛ تهران: فروزان، 1377.
    15. جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم؛ قم: اسراء، 1375.
    16. خسروپناه، عبدالحسین و پناهی‎آزاد، حسن؛ نظام معرفتشناسی صدرایی؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1388.
    17. رازی، فخرالدین محمد بن عمر؛ المباحث المشرقیه فی العلم الاهیات و الطبیعیات؛ قم: ذوی القربی، 1429ق.
    18. رام‎پوری، غیاث‏الدین محمد بن جلال‏الدین بن اشرف‎الدین؛ غیاث اللغات؛ به کوشش محمد دبیر سیاقی؛ تهران: چاپ کانون معرفت، 1377.
    19. رضایی، جواد؛ «چیستی و کارکرد معرفتی قوه واهمه از دیدگاه ملاصدرا»، پایان‏نامه کارشناسی ارشد دانشگاه امام صادق †، استاد راهنما محمد کاظم فرقانی؛ دی 1391.
    20. ذبیحی، محمد؛ فلسفه مشاء با تکیه بر اهم آرای ابن‏سینا؛ تهران: سمت، 1386.
    21. سهروردی؛ مجموعه مصنفات؛ تصحیح و مقدمه هانری کربن و دیگران؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی ومطالعات فرهنگی، 1380.
    22. سیاسی، علی‏اکبر؛ علم‏النفس یا روانشناسی از لحاظ تربیت؛ تهران: کتابخانه ابن‏سینا، 1345.
    23. شاملی، نصرالله و وحیده حداد؛ «قوه واهمه و نسبت آن با سایر قوای نفس با تأکید بر آرای ابن‏سینا»، فصلنامه علمی و پژوهشی آیینه معرفت؛ زمستان 1390، ص24-46.
    24. صلیبا، جمیل؛ فرهنگ فلسفی؛ ترجمه منوچهر صانعی دره‏بیدی؛ تهران: انتشارات حکمت، 1366.
    25. طباطبایی، محمدحسین؛ نهایة الحکمه؛ با شرح غلامرضا فیاضی؛ ‌قم: ‌مؤسسه امام خمینی،  ‌1385.
    26. طوسی، خواجه نصیرالدین؛ اساس الاقتباس؛ تحقیق مدرس رضوی؛ تهران: دانشگاه تهران، 1355.
    27. کارلسون، نیل ر؛ روانشناسی فیزیولوژیک؛ ترجمه اردشیر ارضی و دیگران؛ تهران: رشد، 1379.
    28. گراهام، ر؛ روانشناسی فیزیولوژیک؛ ترجمه علی‏رضا رجایی و علی‏اکبر صارمی؛ مشهد: آستان قدس رضوی، 1380.
    29. کالات، جیمز؛ روانشناسی فیزیولوژیک؛ ترجمه اسماعیل بیابانگرد و دیگران؛ تهران: دانشگاه شاهد، 1386.
    30. معظمی، داود؛ مقدمات نوروسایکولوژی؛ تهران: سمت، 1378.
    31. معلوف، لوییس؛ المنجد؛ ترجمه محمد بندریگی؛ تهران: انتشارات ایران، 1382.
    32. ملاصدرا، صدرالدین محمد؛ الشواهد الربوبیة؛ تصحیح مصطفی محقق داماد؛ ‌تهران: بنیاد حکمت صدرا،    
    33. ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعه؛ قم: منشئرات طلیعه النور، 1429ق.
    34. ـــــ؛ مفاتیح الغیب؛ ترجمه محمد خواجوی؛ تهران: انتشارات مولی، 1371.
    35. ـــــ؛ منطق نوین؛ ترجمه و شرح عبدالمحسن مشکوةالدینی؛ تهران: نصر، 1362.
    36. مصباح یزدی، محمدتقی؛ شرح اسفار؛ تحقیق و نگارش محمد سعیدی مهر؛ قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1375.
    37. نجاتی، محمد و احمد بهشتی؛ «تبیین وجودی و معرفتی حس مشترک در فلسفه اسلامی»، معرفت فلسفی؛ س8، ش2، 1389، ص71-93.
    38. نصری، عبدالله؛ فلسفه تحلیلی و نظریه شناخت در فلسفه اسلامی؛ تقریرات استاد مهدی حائری؛ تهران: قلم، 1385.
    39. Roche, I.; An introduction to perception; New York: Macmillan, 1975.