«فهم شبکه ­ای معنا»به مثابه زیرساخت زبانی برای فهم گزاره­های نقلی اعم از توصیفی و تجویزی

واسطی, عبدالحمید

«فهم شبکه ای معنا»به مثابه زیرساخت زبانی برای فهم گزارههای نقلی اعم از توصیفی و تجویزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عبدالحمید واسطی

هیات علمی گروه منطق فهم دین / پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

با توجه به مبنای هستی شناختی و معرفت شناختیِ «پارادایم شبکه ای» که زیرساخت شکل گیری «معنا» است، معانی دارای وجود استقلالی از فاعل شناسا و قابل کشف و دارای ابعاد، سطوح، لایه ها و زوایای مختلف، هم در اصل وجودشان و هم در ظهور و بروزشان هستند و تلاش تمام فاعلهای شناسا، برای کشف حداکثری از «معنای پدیده یا نشانه یا متن» است. آیا روش موجّه برای این کشف وجود دارد؟ فرضیه مؤلف در پاسخ به این مسئله چنین است: «روش فهم شبکه ای که مبتنی بر گسترۀ شبکۀ هستی و معادلات ارتباطی در این شبکه است، روش موجه برای کشف حداکثری از معانی است». مقصود از «شبکه هستی» در این زمینه، نقشه روابط کل پدیده ها و مفاهیم دال بر آنها با یکدیگر است و مقصود از «معادلات ارتباطی در شبکه هستی»، برایندگیری از کمّ و کیف روابط میان پدیده ها و مفاهیم برای ایجاد یک تغییر است. در این روش از سه ابزار تحلیلی به طور خاص استفاده می شود: «علل اربع»، «مقولات عشر» و «مقومات سته حرکت». این سه ابزارِ راهبردی، مسئولیت تجزیه پدیده ها و مفاهیم به اجزا و روابطشان و سپس ترکیب آنها برای دستیابی به اثر و مفهوم جدید را به عهده دارند. این ابزارهای فلسفی با قرائت حکمت متعالیه، در تمام پدیده های فردی و جمعی، ذهنی، روحی و رفتاری، مُلکی و ملکوتی، حقیقی و اعتباری (بر اساس منشأ اعتبار یا انتزاعشان) کارایی دارند و می توانند در کشف مراد جدی گزاره های نقلی اعم از توصیفی و تجویزی استفاده شوند.

کلیدواژه‌ها

مراجع

ایزوتسو، توشیهیکو؛ خدا و انسان در قرآن؛ ترجمه آرام احمد؛ تهران: شرکت سهامی انتشار، 1361.
ایمان، محمدتقی؛ مبانی پارادایمی: روش‌های کمی و کیفی تحقیق در علوم انسانی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1388.
بابایی، علی‌اکبر، غلامعلی عزیزی و مجتبی روحانی راد؛ روش‌شناسی تفسیر قرآن؛ تهران: انتشارات سمت، 1392.
بوعلی سینا، حسین؛ الاشارات و التنبیهات؛ قم: نشر البلاغه، 1375.
پاکتچی، احمد؛ روش تحقیق با تکیه بر حوزه علوم قرآن و حدیث؛ تهران: دانشگاه امام صادق ، 1393.
حسنی، سیدحمیدرضا؛ عوامل فهم متن؛ تهران: انتشارات هرمس، 1393.
حمیدی‌زاده، محمدرضا؛ پویایی‌های سیستم؛ تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1379.
رجبی، محمود؛ «روششناسی فهم متون دینی»، فصلنامه معرفت؛ ش24، 1388.
رستگار مقدم، هادی؛ روش فهم متن؛قم: بوستان کتاب، 1389.
ساجدی، ابوالفضل؛ زبان دین و قرآن؛ قم: مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی، 1383.
طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ نهایة ‌الحکمه؛قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه، [بی‌تا].
عبودیت، عبدالرسول؛ درآمدی بر نظام حکمت صدرایی؛ تهران: سمت، 1392.
عمید، حسن؛ فرهنگ لغت فارسی؛ تهران: انتشارات امیرکبیر، 1355.
فیاضی، مسعود؛ درآمدی بر نظریه فهم متن؛ قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1398.
قائمی‌نیا، علیرضا؛ بیولوژی نص؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1389.
ـــــ؛ معناشناسی شناختی قرآن؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.
کوهن، توماس؛ ساختار انقلابهای علمی؛ ترجمه زیباکلام سعید؛ تهران: انتشارات سمت، 1389.
کیاشمشکی، ابوالفضل؛ «هرمنوتیک متن، تأویل و روش‌شناسی فهم قرآن»، مجله حوزه و پژوهش؛ ش19-20، 1383.
مددی، سیداحمد؛ «علم اصول و دانش‏های زبانی»، فصلنامه نقد و نظر؛ ش37-38، 1384.
ملکیان، مصطفی؛ «گفتگوهای فلسفه فقه»، مجموعه گفتگوهای فلسفه فقه؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1377.
مجموعه مؤلفان؛ موسوعة مصطلحات علم المنطق عند العرب‏؛ بیروت: مکتبه لبنان، 1996م.
واعظی، احمد؛ درآمدی بر هرمنوتیک؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1380.
ـــــ؛ نظریه تفسیر متن؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1390.
واسطی، عبدالحمید؛ اجتهاد تمدنی: چیستی چرایی چگونگی؛ قم: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1398.
ـــــ؛ «پارادایم شبکه‌ای»، مجله حکمت اسلامی؛ سال6، ش4، 1399.
ـــــ؛ «روش تحقیق شبکه‌ای»، ذهن؛ ش81، 1399.