بر خلاف تصور پیشینیان درباره تمثیل و تلقی ِعدم اعتبار آن به لحاظ منطقی، تمثیل از جایگاه ویژهای در علم و بسط نظریات علمی برخوردار است. این مقاله، تحلیلی است بر نقش تمثیلها به عنوان مهمترین عامل کشفِ الگوهای علمی بر مبنای مطالعات نظریِ فیلسوفان و نتایج تجربیِ علوم شناختی. الگو علمی سیستم هدفمندی است که یک بخش یا حوزهای منتخب از یک نظریه را تفسیر میکند. بیشتر الگوها بر مبنای تمثیل پدید میآیند؛ یعنی با بهکارگیری تمثیل، بینشهای جدید و راهحلهای احتمالی برای حل مسائل مربوط به الگوسازی ایجاد میشود. بنابراین پیشرفت و توسعه الگوهای علمی و به تبع آن نظریات علمی در گرو کاربست تمثیل است؛ زیرا دانشمندان در محدوده ذهن خود برای کشف الگوها از انواع تمثیل استفاده میکنند. کاربست تمثیل در الگوها و توسعه نظریات علمی را از چند نظر میتوان تحلیل و بررسی کرد: نخست، مرتبطسازی نظریات و قوانین مشاهدهشده؛ زیرا دانشمندان برای غلبه بر شکاف بین نظریه و مشاهدات نیاز به تمثیل دارند. دوم، قدرت پیشبینی در نظریات علمی است که بدون تمثیل مادی نمیتوان مبنایی خردپسند برای پیشبینی فراهم کرد. سوم، نقشآفرینی تمثیلهای ریاضیاتی در الگوسازیِ علمی است که بیانگر تأثیر مستقیم این تمثیلها بر الگو پدیده های خود است. چهارم، نقش تمثیلها در مقام کشف و توجیه به منظور فهم درست جایگاه تمثیل در الگوها و گسترش نظریات در علم.
عبادی، احمد، «نقش هستیشناسی شهودی، ساختمندی و تمثیل در تخیل خلاق علمی»،نقد و نظر؛ ش93، 1398، ص101-126.
صمدی، هادی، «نقش تمثیل و الگو در نظریههای تکامل فرهنگی: مطالعه موردی میمتیک»،فلسفه علم؛ دوره 10، ش19، 1399، ص237-257.
Achinstein, Peter; Concepts of Science: A Philosophical Analysis; Baltimore, MD: Johns Hopkins Press, 1968.
Achinstein, Peter; “Variety and Analogy in Confirmation theory”, Philosophy of Science; Vol.30, 1963.
Black, Max; Models and Metaphors: Studies in Language and Philosophy; Ithaca, NY: Cornell University Press, 1962.
Bailer-Jones, D. M.; “Models, Metaphors and Analogies”, in machamer, P. and Silberstein, M. (Ed.); the Blackwell Guide to the philosophy of science, Oxford: B:ackwell Publisher, 2002.
Copi, I. and C. Cohen; Introduction to Logic; 12th edition, Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, 2005.
Campbell, N. R.; Foundations of Science (formerly titled Physics, the Elements); New York: Dover Publications, 1957.
Daniela M. Bailer-Jones; Scientific Models in philosophy of Science; University of Pittsburgh Press, 2009.
Gentner, D.; Are Cientific Analogies Metaphors? In D. S. Miall, 1982.
Gentner, D. and A. B. Markman; Structure mapping in analogy and similarity; American Psychologist, 1997.
Gentner, D. and D. Gentner; Flowing waters and teeming crowds: Mental models of electricity; In D. Gentner and A. L. Stevens, eds.; Mental Models, 1983.
Hesse, M. H.; “Analogy and Conformation theory”, Philosophy of science; Vol.31, 1964.
Hesse, M.; Models in physics; British Journal for the Philosophy of Science, 1953.
Herschel, J. F. W.; A Preliminary Discourse on the Study of Natural Philosophy; Chicago: University of Chicago Press, 1987.
Holyoak, and B. N. Kokinov, eds; The Analogical Mind: Perspectives from Cognitive Science; Cambridge: MIT Pres, 1995.
James, William; The Principles of Psychology; 2 vols, Dover Publications, 1890.
Notre Dame; Models and Analogies in Science; Indiana: University of Press, 1966.
Nagel, E.; The Structure of Science; Indianapolis, Indiana: Hackett Publishing Company, 1979.
North, J. D.; Science and analogy; In M. D. Grmek, R. S. Cohen, and G. Cimino, eds., On Scientific Discovery. Boston Studies in the Philosophy of Science. Dordrecht: D. Reidel Publishing Company. ed.,Metaphor: Problems and Perspectives. Sussex: The Harvester Press, 1980.
Priestley, J.;the History and Present State of Electricity; Vols. I and II, New York: Johnson, 1769.
Reichenbach; Experience and Predication; An Analysis of the Foundations and the Structure of Knowledge; Chicago: University of Chicago Press, 1938.
24. Shaffer, S.; Making up discovery; InM. Boden, ed, Dimensions of Creativity. Cambridge: MIT Press, 1994.