نقش تمثیل‌ در شکل‌ گیریِ الگو‌های علمی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه فلسفه و کلام دانشگاه اصفهان

2 فلسفه/ دانشکده الهیات/دانشگاه اصفهان

چکیده

بر خلاف تصور پیشینیان درباره تمثیل و تلقی ِعدم اعتبار آن به‎ لحاظ منطقی، تمثیل از جایگاه ویژهای در علم و بسط نظریات علمی برخوردار است. این مقاله، تحلیلی است بر نقش تمثیل‎ها به ‎عنوان مهم‎ترین عامل کشفِ الگو‎های علمی بر مبنای مطالعات نظریِ فیلسوفان و نتایج تجربیِ علوم شناختی. الگو‎ علمی سیستم هدفمندی‎ است که یک بخش یا حوزه‎ای منتخب از یک نظریه را تفسیر می‎کند. بیشتر الگو‎ها بر مبنای تمثیل‎ پدید می‌آیند؛ یعنی با به‎کارگیری تمثیل، بینش‎های جدید و راه‎حل‎های احتمالی برای حل مسائل مربوط به الگو‎سازی ایجاد می‎شود. بنابراین پیشرفت و توسعه الگو‎های علمی و به ‎تبع آن نظریات علمی در گرو کاربست تمثیل است؛ زیرا دانشمندان در محدوده ذهن خود برای کشف الگو‎‎ها از انواع تمثیل استفاده می‎کنند. کاربست تمثیل‎ در الگو‌ها و توسعه نظریات علمی را از چند نظر می‎توان تحلیل و بررسی کرد: نخست، مرتبط‎سازی نظریات و قوانین مشاهده‎شده؛ زیرا دانشمندان برای غلبه بر شکاف بین نظریه و مشاهدات نیاز به تمثیل دارند. دوم، قدرت پیش‎بینی در نظریات علمی است که بدون تمثیل مادی نمی‎توان مبنایی خردپسند برای پیش‎بینی فراهم کرد. سوم، نقش‎آفرینی تمثیل‎های ریاضیاتی در الگو‎سازیِ علمی است که بیانگر تأثیر‎ مستقیم این تمثیل‎ها بر الگو پدیده های خود است. چهارم، نقش تمثیل‌ها در مقام کشف و توجیه به ‌منظور فهم درست جایگاه تمثیل در الگو‌ها و گسترش نظریات در علم.

کلیدواژه‌ها


  1. سروش، عبدالکریم، علم‌شناسی فلسفی: گفتارهایی فلسفه علوم طبیعی؛ چ2، تهران: صراط، 1388.
  2. عبادی، احمد، «نقش هستی‌شناسی شهودی، ساختمندی و تمثیل در تخیل خلاق علمی»، نقد و نظر؛ ش93، 1398، ص101-126.
  3. صمدی، هادی، «نقش تمثیل و الگو در نظریه‌های تکامل فرهنگی: مطالعه موردی میمتیک»، فلسفه علم؛ دوره 10، ش19، 1399، ص237-257.
  4. Achinstein, Peter; Concepts of Science: A Philosophical Analysis; Baltimore, MD: Johns Hopkins Press, 1968.
  5. Achinstein, Peter; “Variety and Analogy in Confirmation theory”, Philosophy of Science; Vol.30, 1963.
  6. Black, Max; Models and Metaphors: Studies in Language and Philosophy; Ithaca, NY: Cornell University Press, 1962.
  7. Bailer-Jones, D. M.; “Models, Metaphors and Analogies”, in machamer, P. and Silberstein, M. (Ed.); the Blackwell Guide to the philosophy of science, Oxford: B:ackwell Publisher, 2002.
  8. Copi, I. and C. Cohen; Introduction to Logic; 12th edition, Upper Saddle River, New Jersey: Prentice-Hall, 2005.
  9. Campbell, N. R.; Foundations of Science (formerly titled Physics, the Elements); New York: Dover Publications, 1957.
  10. Daniela M. Bailer-Jones; Scientific Models in philosophy of Science; University of Pittsburgh Press, 2009.
  11. Gentner, D.; Are Cientific Analogies Metaphors? In D. S. Miall, 1982.
  12. Gentner, D. and A. B. Markman; Structure mapping in analogy and similarity; American Psychologist, 1997.
  13. Gentner, D. and D. Gentner; Flowing waters and teeming crowds: Mental models of electricity; In D. Gentner and A. L. Stevens, eds.; Mental Models, 1983.
  14. Hesse, M. H.; “Analogy and Conformation theory”, Philosophy of science; Vol.31, 1964.
  15. Hesse, M.; Models in physics; British Journal for the Philosophy of Science, 1953.
  16. Herschel, J. F. W.; A Preliminary Discourse on the Study of Natural Philosophy; Chicago: University of Chicago Press, 1987.
  17. Holyoak, and B. N. Kokinov, eds; The Analogical Mind: Perspectives from Cognitive Science; Cambridge: MIT Pres, 1995.
  18. James, William; The Principles of Psychology; 2 vols, Dover Publications, 1890.
  19. Notre Dame; Models and Analogies in Science; Indiana: University of Press, 1966.
  20. Nagel, E.; The Structure of Science; Indianapolis, Indiana: Hackett Publishing Company, 1979.
  21. North, J. D.; Science and analogy; In M. D. Grmek, R. S. Cohen, and G. Cimino, eds., On Scientific Discovery. Boston Studies in the Philosophy of Science. Dordrecht: D. Reidel Publishing Company. ed.,Metaphor: Problems and Perspectives. Sussex: The Harvester Press, 1980.
  22. Priestley, J.; the History and Present State of Electricity; Vols. I and II, New York: Johnson, 1769.
  23. Reichenbach; Experience and Predication; An Analysis of the Foundations and the Structure of Knowledge; Chicago: University of Chicago Press, 1938.

24. Shaffer, S.; Making up discovery; InM. Boden, ed, Dimensions of Creativity. Cambridge: MIT Press, 1994.