تحلیل انتقادی مبانی معرفت‎شناختی اومانیسم دکارتی بر اساس اندیشۀ علامه جعفری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری رشته کلام امامیه دانشگاه علوم قرآن و حدیث پردیس تهران

2 عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی

3 دانشکده علوم قرآن و حدیث شهر ری

چکیده

اومانیسم به عنوان نگرش حاکم بر دوره مدرنیته، موجودیت خود را تا حدود بسیاری مرهون مبانی و روش معرفت‌شناختی دکارت است. ویژگی اصلی معرفت‌شناسی دکارت اصالت‏دادن به عقلانیت ابزاری است. به عقیدۀ او می‌توان با عقل و بدون هرگونه توسّلی به حواس، به شناختی از واقعیت دست یافت. او با این مبنا خود را به نحوى مطلق به صورت موجودى مى‌شناسد که وجودش یقینى‌تر از همه چیز است. او اگرچه یک اومانیست به معنای امروزی نیست، اما محصول معرفت‌شناسی‌اش تصویری از انسان ارائه می‌کند که او را محور جهان هستی و ماسوای او را ذیل هستی او قرار می‌دهد. علامه محمدتقی جعفری از جمله فیلسوفان معاصر است که با عرضۀ مبانی معرفت‌شناختی متفاوتی به نقد اومانیسم پرداخته است. او ضرورت شناخت را در راستای نظام حیات معقول می‌بیند و معتقد است حواس طبیعی، عقل نظری، شهود عرفانی و وحی از ابزار معرفت است. این مقاله به قصد تحلیل انتقادی اومانیسم دکارتی ابتدا ارکان معرفت‌شناسی دکارت را تبیین و در ذیل هر یک دیدگاه علامه جعفری و وجوه تشابه و تضاد اندیشه آن دو را مطرح نموده است.

کلیدواژه‌ها


  1. استراترن، پل؛ آشنایی با دکارت؛ ترجمه هومن اعرابی؛ چ1، تهران: نشر مرکز، 1386.
  2. اسفندیاری، سیمین؛ «کوگیتوی دکارت و جهات تاریخی آن در اندیشۀ آگوستین و انسان معلق ابن‌سینا»، مجلۀ تاریخ فلسفه؛ ش1، 1389، ص35-62.
  3. ـــــ؛ «تطبیق زیبایی‌شناسی در فلسفۀ افلاطون و دکارت»، نشریۀ فلسفه؛ س41، ش1، 1392.
  4. امیر، مسعود؛ «بازخوانی نظریۀ شک دکارت»، مجلۀ آینۀ معرفت؛ ش16، 1387، ص157-170.
  5. بریه، امیل؛ تاریخ فلسفۀ قرن هفدهم؛ ترجمه اسماعیل سعادت؛ چ1، تهران: انتشارات هرمس، 1385.
  6. پیری، علی؛ «بررسی تطبیقی شک در امام محمد غزالی و رنه دکارت»، فصلنامۀ تخصصّی فلسفه و کلام؛ س2، ش4، 1390.
  7. پویمن، لوئیس پی؛ معرفت‏شناسی؛ ترجمه رضا محمدزاده؛ تهران: دانشگاه امام صادق 7، 1387.
  8. جعفری، محمدتقی؛ تفسیر و نقد و تحلیل مثنوی جلال‌الدین محمد بلخی؛ ج2، 3، 4، 10، چ11، تهران: انتشارات اسلامی، 1367.
  9. ـــــ؛ ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه؛ ج6، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1376.

10. ـــــ؛ شناخت انسان در تصعید حیات تکاملی؛ تهران: مؤسسۀ تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1389.

11. ـــــ؛ معرفت‌شناسی؛ تهران: مؤسسۀ تدوین و نشر آثار علامه جعفری، 1393.

12. دکارت، رنه؛ اصول فلسفه؛ ترجمه منوچهر صانعی دره‎بیدی؛ تهران: انتشارات آگاه، 1364.

13. ـــــ؛ تأملات در فلسفۀ اولی، ترجمه احمد احمدی؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1369.

14. ـــــ؛ قواعد هدایت ذهن، ترجمه منوچهر صانعی؛ چ1، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی، 1372.

15. ـــــ؛ اعتراضات و پاسخ‌ها؛ ترجمه علی افضلی؛ تهران: انتشارات علمی و فرهنگی، 1384.

16. ـــــ؛ گفتار در روش راه‏بردن عقل، به ضمیمۀ سیر حکمت در اروپا؛ ترجمه محمدعلی فروغی؛ تهران: انتشارات نیلوفر، 1388.

17. دیویس، تونی؛ اومانیسم؛ ترجمه عباس مخبر؛ چ1، تهران: نشر مرکز، 1378.

18. رحمتی، حسینعلی؛ «دکارت و نردبان معکوس: هم‌سخنی‌های فلسفۀ دکارت و اومانیسم رنسانس»، فصلنامۀ پژوهشهای فلسفی کلامی؛ س11، ش1، 1388.

19. رحیمیان، سعید و رهبر، حسن؛ «معرفت‌شناسی در نظام فلسفی دکارت و سهروردی»، فصلنامۀ تأملات فلسفی؛ س1، ش4، 1388.

20. رندال، جان هرمن؛ سیر تکامل عقل نوین؛ ترجمه ابوالقاسم پاینده؛ چ2، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، 1376.

21. صانع‌پور، مریم؛ خدا و دین در رویکردی اومانیستی؛ تهران: مؤسسۀ فرهنگی دانش و اندیشۀ معاصر، 1381.

22. صانعی‌دره بیدی، منوچهر؛ اصول فلسفۀ دکارت؛ تهران: انتشارات بین‌المللی هدی، 1376.

23. عبدی، حسن؛ «عقلانیت در فلسفۀ دکارت»، مجلۀ معرفت فلسفی؛ دورۀ 5، ش3، 1387، ص213 ـ 243.

24. قربانی، قدرت‌اله؛ «نسبت انسان و حقیقت از منظر فیلسوفان مدرن»، دو فصلنامۀ انسان‌پژوهی دینی؛ س10، ش30، 1392.

25. کاپلستون، فردریک؛ تاریخ فلسفه؛ ج4، تهران‌: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی و سروش (صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران)، 1380.

26. گری‌لینگ، ای بسی و دیگران؛ نگرش‌های نوین در فلسفه: معرفت‌شناسی، فلسفۀ دین، فلسفۀ اخلاق، فلسفۀ تحلیلی؛ ترجمه یوسف دانشور و دیگران؛ چ1، قم: مؤسسۀ فرهنگی طه، دانشگاه قم، 1380.

27. نصری، عبداله؛ تکاپوگر اندیشه‌ها؛ چ4، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1387.

28. ـــــ؛ انسان الهی: تحلیل شخصیت امام علی u از دیدگاه علامه جعفری؛ تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، 1388.

29. یثربی، یحیی؛ نقد غزالی: تحلیلی از خردورزی و دینداری امام محمد غزالی؛ تهران: کانون اندیشۀ جوان، 1384.

  1. Descartes, Rene; “Meditations on First Philosophy”; Cambridge: Cambridge University Press, 1984.
  2. ____; “Principles of Philosophy”; Published In Key Philosophical Writings, Translated By Elizabeth S. Haldane and G. R. T. Ross, Great Britain: Word Worth Classic Of World Literature Press, 1997.
  3. ____; [CSM 1]; “The Philosophical Writings”; trans Cottingham J., & Stoothoff R., & Murdoch D.; Cambridge: Cambridge University Press, 1985.
  4. ____; [CSM 2]; “The Philosophical Writings”; trans Cottingham J., & Stoothoff R., & Murdoch D.; Cambridge: Cambridge University Press, 1984.
  5. ____; [CSM 3]; “The Philosophical Writings”; trans Cottingham J., & Stoothoff R., & Murdoch D., & Kenny A.; Cambridge: Cambridge University Press, 1991.
  6. G. R. T. Ross; “The Philosophical Works of Descartes”; Replies To The Second Set of Objection; Cambridge: Cambridge University Press, 1911, pp.30-51.