استعاره مفهومی سمع و اُذن در آیات قرآن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث

چکیده

در معناشناسی شناختی، استعاره مفهومی، نگاشت قلمرو مبدأ به سمت قلمرو مقصد می‌باشد، همراه با تناظرهایی (نگاشت‌های مفهومی) بین حوزه مبدأ و حوزه مقصد. در این روش به وسیله استعاره مفهومی، از طریق قلمرو تجربی به‏طورتقریبی بر قلمرو تجربی دیگرنگاشت می‌شود. در این اتفاق قلمرو دوم تا حدی از طریق قلمرو اول درک می‌شود. این نوشتار دو واژه «سمع» و «اُذن» را با روش استعاره مفهومی، در آیات قرآن تحلیل و بررسی نموده است. واژه سمع به صورت اسمی و فعلی در قرآن استعمال گردیده که این واژه همواره در حالت اسمی به شکل مفرد بیان می‌گردد. در لغت معانی گوناگونی برای این واژه ذکر شده است که اُذن یکی از آن معانی می‌باشد. آیات قرآن به‏طوراستعاری ملکیت سمع را بیان می‌دارند. نظریه استعاره مفهومی در معناشناسی شناختی مترصد است با توجه به نگاشت‌های موجود بین قلمرو مبدأ و مقصد، درک بهتر و صحیحی از حوزه مقصد ارائه نماید. همان‌گونه‏که در اعیان خارجیه ملکیت امری انتزاعی است، ولی ثمن و مثمن امور حقیقی تلقی می‌گردند، خداوند مالک سمع، به عنوان امری حقیقی تلقی می‌گردد. آفرینش سمع در آیات قرآن به گونه‌ای مطرح می‎شود که ضمن بیان ایجاد این دستگاه مدرکه در وجود انسان، خلقت این بخش فرابدن از دیگردستگاه‌های بدنی بشر متمایز گردد. قرآن سرشت سمع را نه تنها از بعد بدنی متمایز معرفی می‌نماید که این قوه را از دیگرقوای مدرکه نیز تفکیک می‌کند. در مفهوم‏سازی قرآن، سمع از بصر، عقل، فؤاد و قلب کاملاً مستقل معرفی می‌گردد. آیات قرآن حتی سمع را از اذن تفکیک نموده، این دو را از یکدیگر متمایز معرفی می‌کند. واژه اذن در قرآن به عنوان ابزاری در دستگاه حس شنوایی مطرح می‌شود. قرآن برای این بخش از دستگاه شنوایی موانعی ذکر می‌کند. اگر برای اذن مانعی محقق گردد، اگرچه فرد از شنیدن انواع اصوات محروم نمی‌گردد، برای سخن حق، استماع نخواهد داشت.   

کلیدواژه‌ها


  1. قرآن کریم؛ ترجمه قرآن آیت‏الله العظمی مکارم شیرازی.

    1. بارسلونا، آنتونیو؛ استعاره و مجاز با رویکرد شناختی؛ ترجمه فرزان سجودی، لیلا صادقی و تینا امراللهی؛ چ1، تهران: انتشارات نقش جهان، 1390.
    2. ابن‏عاشور؛ التحریر و التنویر؛ [بی‏جا]، [بی‏نا]، [بی‌تا].
    3. ابن‏فارس؛ معجم مقاییس اللغه؛ ج6، قم: مکتب الاعلام الاسلامی‏، 1404ق.
    4. ازهری، محمد بن احمد؛ تهذیب اللغة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربی‏، 1421ق.
    5. روشن، بلقیس و لیلی اردبیلی؛ مقدمهای بر معناشناسی شناختی؛ تهران: نشر علم، 1392.
    6. حجازی، محمد محمود؛ التفسیر الواضح؛ بیروت: دار الجیل الجدید، 1413ق.
    7. راسخ مهند، محمد؛ درآمدی بر معناشناسی شناختی نظریه‌ها و مفاهیم؛ تهران: سمت، 1393.
    8. راغب، حسین‌ بن محمد؛ مفردات الفاظ القرآن؛ بیروت: دار القلم‏، 1412ق.
    9. زحیلی، وهبة بن مصطفی؛ التفسیر المنیر فی العقیدة و الشریعة و المنهج؛ بیروت- دمشق: دار الفکر المعاصر، 1418ق.

    10. شمس‏الدین الشهرزوری؛ رسائل الشجرة الالهیه فی علوم الحقائق الربانیة؛ تهران:  مؤسسه حکمت و فلسفه ایران، 1383.

    11. صفوی، کورش؛ نوشته‌های پراکنده (دفتر اول معناشناسی)؛ تهران: نشر علمی، 1391.

    12. طباطبایی، محمدحسین؛ اصول فلسفه و روش رئالیسم؛ تهران: صدرا، [بی‌تا].

    13. ـــــ؛ المیزان؛ چ5، قم: جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.

    14. طبرسی، فضل بن حسن؛ مجمع البیان؛ چ3، تهران: ناصر خسرو، 1372.

    15. عظیمی‌فرد، فاطمه؛ فرهنگ توصیفی نشانه‏شناسی؛ تهران: علمی، 1392.

    16. رازی، فخرالدین؛ المباحث المشرقیة فی علم الالهیات و الطبیعیات؛ چ2، قم: بیدار، 1411ق.

    17. ـــــ؛ مفاتیح الغیب؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1420ق.

    18. فراهیدی، خلیل ‌بن احمد؛ العین؛ چ2، قم‏: هجرت‏، 1409ق.‏

    19. قائمی‌نیا، علیرضا؛ معناشناسی شناختی قرآن؛ تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1390.

    20. مراغی، احمد بن مصطفی؛ داراحیاء التراث العربى؛ بیروت: [بی‏نا]، [بی‎تا].

    21. ملاصدرا، محمد؛ اسفار اربعه؛ چ3، بیروت: دار احیاء التراث، 1981م.

    22. گیررتس؛ نظریههای معنیشناسی واژگانی؛ ترجمه کورش صفوی؛ تهران: انتشارات علمی، 1393.