الگوی ساختاریِ توسعۀ نظام دانش و دلالت‌های آن از منظر قرآن کریم در چارچوب مبانی حکمت متعالیه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

مدیر گروه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت مؤسسۀ حکمت وابسته به پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

 
توسعه در وجه انضمامیِ خود، تابعِ بسط و تعالیِ نظر و عمل به نحو توأمان است. به همین وزان، توسعه در واقعیت اجتماعی، نسبتی متقابل با توسعۀ نظام دانش و علوم دارد. اینکه سنخ دانش و علوم چگونه و بر مبنای چه الگوی ساختاری و ارزشی‌ای بسط یابد، متأثر از مبانی معرفتی حاکم بر نگرش فردی و جمعی پدیدآورندگان علوم و نیز تجارب ایشان است. این، بدان معناست که نحوۀ توسعۀ دانش و علوم، گرانبار از پیش‌فرض‌هایی است که خواه ناخواه با پذیرش یک الگوی ساختاری، تسری و امتداد می‌یابند؛ ازاین‌رو هر دستگاه معرفتی بایسته است مبتنی بر مبانیِ خود، الگوی توسعۀ منظومۀ دانش و علوم را شناسایی نموده، رهیافتی روش‌شناختی نسبت به توسعۀ دانش و علوم‌ داشته باشد. مقالۀ حاضر از منظر این ضرورت، با استفاده از مبانی حکمت متعالیه، به تأمل در الگوی ساختاریِ توسعۀ نظام دانش و علوم بر مبنای دلالت‌های آیات قرآن کریم پرداخته است. هدف این مقاله، ترسیم یک الگوی عام طبقه‌بندی دانش نیست، بلکه آن است که بتواند با شناساییِ مبادی معرفت، در نظام روابط انسان از منظر دلالت آیات قرآن کریم، نحوۀ بسط دانش و علوم را شناسایی و تبیین نماید. 


 

کلیدواژه‌ها


  1. انتظام، سیدمحمد؛ «معناشناسی حکمت، سعادت، انسان کامل و رابطۀ آنها از دیدگاه ملاصدرا»، فلسفه نظر و عمل: مجموعۀ مقالات همایش بین‌المللی بزرگداشت روز جهانی فلسفه 2010» (دوجلدی)؛ چ1، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، 1391.
  2. انوار، عبدالله؛ تعلیقه بر اساس الاقتباس خواجه نصیر طوسی (دوجلدی)؛ چ1، تهران: مرکز، 1375.
  3. جوادی آملی، عبدالله؛ منزلت عقل در هندسۀ معرفت دینی؛ تنظیم و تحقیق احمد واعظی؛ چ5، قم: اسراء، 1390.
  4. ـــــ؛ فلسفۀ صدرا (دوجلدی)؛ تحقیق و تنظیم محمدکاظم بادپا؛ چ3، قم: إسرا، 1388.
  5. دیلتای، ویلهلم؛ مقدمه بر علوم انسانی‌؛ ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی؛ چ1، تهران: ققنوس، 1388.
  6. ـــــ؛ تشکل جهان تاریخی در علوم انسانی؛ ترجمۀ منوچهر صانعی دره‌بیدی؛ چ1، تهران: ققنوس، 1389.
  7. رشاد، علی‌اکبر؛ منطق فهم دین؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1389.
  8. رندال، هرمن؛ سیر تکامل عقل نوین (دوجلدی)؛ ترجمۀ ابوالقاسم پاینده؛ چ2، تهران: علمی و فرهنگی، 1376.
  9. سبزواری، ملاهادی؛ اسرارالحکم؛ مقدمه و حواشی ابوالحسن شعرانی و تصحیح سیدابراهیم میانجی؛ تهران: اسلامیه، [بی‌تا].
  10. صدرالمتألهین؛ الحکمة المتعالیة فی‌الاسفار العقلیة الأربعة (نه‎جلدی)؛ چ1، قم: طلیعة‌النور، 1425ق.
  11. ـــــ؛ ترجمۀ شرح اصول کافی (چهارجلدی)؛ ترجمه و تعلیق محمد خواجوی؛ چ2، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1383.
  12. طباطبایی، سیدعلی؛ انسان در حالِ شدن؛ چ2، قم: مطبوعات دینی، 1391.
  13. طباطبایی، محمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن (بیست‎جلدی)؛ چ6، قم: مرکز نشر اسلامی جامعۀ مدرسین، 1421ق.
  14. عابدی شاهرودی، علی؛ «نظریۀ علم دینی بر پایۀ سنجش معادلات علم و دین»، دیدگاه‌ها و ملاحظات علم دینی؛ تدوین و تعلیقات سیدحمیدرضا حسنی و مهدی علی‌پور و سیدمحمدتقی موحد ابطحی؛ چ3، قم: حوزه و دانشگاه، 1386.
  15. ـــــ؛ «جایگاه عقل در کل دانش»، کیهان اندیشه؛ ش70، بهمن و اسفند 1375.
  16. ـــــ؛ سنجش و اکتشاف؛ چ1، تهران: مؤسسۀ پژوهشی حکمت و فلسفۀ ایران، 1394.
  17. ـــــ؛ نقد قوۀ شناخت، چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشۀ اسلامی، 1394.
  18. کانت، امانوئل؛ تمهیدات؛ ترجمۀ غلامعلی حداد عادل؛ چ3، تهران: مرکز نشر دانشگاهی، 1384.
  19. کوهن، تامس؛ ساختار انقلاب‌های علمی؛ ترجمۀ سعید زیباکلام؛ چ1، تهران: سمت، 1389.
  20. گیلانی، عبدالرزاق؛ مصباح الشریعة و مفتاح الحقیقة؛ تصحیح و تنظیم رضا مرندی؛ چ2، تهران: پیام حق، 1382.
  21. گیلیس، دانالد؛ فلسفۀ علم در قرن بیستم؛ ترجمۀ حسن میانداری؛ چ1، قم- تهران: سمت - طه، 1381.
  22. مطهری، مرتضی؛ فطرت؛ چ26، تهران: صدرا، 1392.
  23. مظفر، محمدرضا؛ المنطق؛ چ1، قم: دارالتفسیر، 1379.
  24. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران؛ تفسیر نمونه (27جلدی)؛ چ13، تهران: دارالکتب الاسلامیة، 1376.
  25. مک‌اینتایر، السدیر؛ در پی فضیلت: تحقیقی در نظریۀ اخلاقی؛ ترجمۀ حمید شهریاری و محمدعلی شمالی؛ چ1، تهران: سمت، 1390.
  26. منسوب به جعفر بن محمد 7؛ مصباح الشریعة؛ چ1، بیروت: اعلمی، 1400ق.
  27. وبر، ماکس؛ اخلاق پروتستان و روح سرمایه‌داری؛ ترجمۀ عبدالمعبود انصاری؛ چ5، تهران: سمت، 1390.
  28. هگل، گئورگ ویلهلم فردریش؛ عناصر فلسفۀ حق؛ ترجمۀ مهبد ایرانی‌طلب؛ چ3، تهران: قطره، 1394.
    1. Bacon, Francis; the New Organon; Lisa Jardine & Michael Silverthorne (eds.); Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
    2. Kant, Immanuel; Critique of the Pure Reason; Pual Guyer and Allen W. Wood (eds.); Pual Guyer and Allen W. Wood (trans.); New York: Cambridge University Press, 1998.
    3. Mumford, Stephen (ed.); Russell on Metaphysics (Selection from The Writings of Bertrand Russell); London and Newyork: Routledge Taylor&Francis Group, 2003.
    4. Nasr, Seyyed Hossein; Knowledge and The Scared; New York: State University of New York Press, 1989.
    5. Nussbaum, Martha C.; Not for Profit (Why Democracy Needs the Humanities); Princeton and Oxford: Princeton University Press, 2010.
    6. Sardar, Ziauddin; How Do You Know? Reading Ziauddin sardar and Cultural Relations; Masood, Ehsan (ed.). First Published. London: Pluto Press, 2006.
    7. Sayer, Andrew; Method in Social Science; Second Edition, London & New York: Routledge, 1992.