نقادی انتقادهای شیخ احمد احسائی به قوه خیال و مبانی آن در حکمت متعالیه

نویسندگان

استادیار دانشگاه شاهد

چکیده

 
قوه خیال و ادراکات آن از مهم‎ترین مسائل حکمت متعالیه می‎باشد که ملاصدرا بحث‎های زیادی را به آنها اختصاص داده است. برخی از نظریات او در این زمینه مانند فاعل‎بودن نفس در ادراکات حسی و خیالی و تجرد قوه خیال، بی‌سابقه بوده و اولین‏بار توسط صدرالمتألهین ارائه گشته است. شیخ احمد احسائی اشکالات و انتقادهای بسیاری را به دلایل و مبانی ملاصدرا در این زمینه وارد می‌داند و آنها را به چالش می‌کشد. این انتقادها درباره تجرد قوه خیال، فاعلیت آن نسبت به صورت‌های خیالی، ناسازگاری درونی دیدگاه ملاصدرا در این زمینه و شدت‏یافتن ادراکات خیالی به هنگام مرگ و در آخرت است. در پژوهش حاضر اثبات گردیده که این‎گونه انتقادها ناشی از عدم توجه کافی به مبانی صدرایی در این زمینه از جمله وحدت تشکیکی وجود، حرکت جوهری و اتحاد عالم و معلوم بوده و احسائی در انتقادهای خود گرفتار مغالطه شده است.



 

کلیدواژه‌ها


  1. آشتیانى، جلال‌الدین؛ شرح بر زاد المسافر؛ قم: بوستان کتاب، 1381.
  2. ابن‏بابویه، محمد بن على؛ عیون أخبار الرضاu؛ ترجمه حمیدرضا مستفید و علی‌اکبر غفارى؛ تهران: نشر صدوق، 1372.
  3. ـــــ؛ علل الشرائع؛ قم: کتاب فروشى داوری، 1385.
  4. ابن‏سینا، حسین بن عبدالله؛ النفس من کتاب الشفاء؛ تحقیق حسن حسن‏زاده آملی؛ قم: بوستان کتاب، 1375.
  5. احسائی، احمد ابن ذین‏الدین؛ شرح العرشیة؛ تصحیح صالح احمد؛ بیروت: موسسه البلاغ، 1427.
  6. ـــــ؛ شرح الفوائد فی حکمه اهل البیت ‰؛ شیخ راضی ناصر سلمان احسائی؛ بیروت: موسسه فکر الاوحد، 1426ق.
  7. اکبریان، رضا و حسن مرادی؛ «حکمت متعالیه ملاصدرا و اثبات تکثر در عالم خیال»، خردنامه صدرا؛ ش51، 1387.
  8. رازى،‏ فخرالدین؛ المباحث المشرقیة فى علم الالهیات و الطبیعیات؛‏ قم: بیدار، 1411ق.
  9. سهروردی، شهاب‌الدین؛ مجموعه مصنفات؛ تصحیح هانرى کربن؛ تهران: موسسه مطالعات وتحقیقات فرهنگى، 1375‏.

10. سبزواری، هادی؛ تعلیقات الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهى، 1360.

11. طباطبایى، محمدحسین؛ نهایة الحکمة؛ قم: مؤسسه النشر الاسلامی التابعة لجماعة المدرسین، [بی‏تا].

12. طوسی، نصرالدین؛ اجوبة المسائل النصیریة؛ تصحیح عبدالله نورانى؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانى، 1383‏.

13. فیض کاشانى، محمدمحسن؛ الوافی؛ اصفهان: کتابخانه امام أمیرالمؤمنین علىu، 1406ق.

14. ملاصدرا، محمد بن ابراهیم؛ العرشیة؛ تصحیح غلامحسین آهنى؛ تهران: انتشارات مولى، 1361‏.

15. ـــــ؛ المبدا و المعاد؛ تهران: انجمن حکمت و فلسفه ایران، 1354.

16. ـــــ؛ الحکمة المتعالیة فى‏الاسفار العقلیة الاربعة؛ بیروت: دار احیاء التراث العربى، 1981م.

17. ـــــ؛ شرح الهدایة الاثیریة؛ بیروت: مؤسسة التاریخ العربی، 1422ق.

18. ـــــ؛ مفاتیح الغیب؛ تهران: انجمن اسلامى حکمت و فلسفه ایران، 1363.

19. ـــــ؛ اسرار الآیات؛ تحقیق خواجوى؛ تهران: انجمن اسلامی حکمت و فلسفه اسلامی، 1360.

20. ـــــ؛ کسر اصنام الجاهلیة؛ تهران: بنیاد حکمت اسلامی صدرا، 1381.

21. ـــــ؛ التعلیقات على الشفاء؛ تصحیح محسن بیدارفر؛ قم: بیدار، [بی‏تا].

22. ـــــ؛ سه رساله فلسفى؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه، 1387.

23. ـــــ؛ مجموعه رسائل فلسفى؛ تهران: حکمت، 1420ق.

24. ـــــ؛ الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة؛ تهران: مرکز نشر دانشگاهى، 1360.

25. ـــــ؛ تفسیر القرآن الکریم؛ قم: بیدار، 1366.

26. مجلسى، محمدباقر؛ مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول؛ تهران: دارالکتب الإسلامیة، 1404ق.