استادیار گروه قرآن پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی.
چکیده
از نظرگاه مشهور مفسران، یکی از قراین پیوستة غیر لفظی و شناخته شده علم تفسیر، قرینة زمان نزول است. بیشتر مفسران- بهویژه مفسران معاصر- به این قرینه توجه نشان داده و از آن در تفسیر برای نقد و بررسی روایات تفسیری، شأن نزول، تحدید و تعیین معانی واژگان، ترجیح آرای تفسیری، و... استفاده کرده و می‌کنند، لیکن برخی پژوهشگران- خودآگاه یا ناخودآگاه- با گسترش در کارکرد این قرینه، ارزشی مبنایی برای آن در نظر گرفته‌اند. نکته چالشی این مطلب- با گذشت از منابع دسترسی به زمان نزول سور و آیات قرآن- تبیین مفهوم قرینه و مبنا و بررسی حجیت آن دو است. بررسی ادلة حجیت قرینه بودن زمان نزول و دامنه دلالت آن و نیز پایه استواری دیدگاه مبناگروان و نقد ادله آنها رویکرد مقالة پیش‌رو است. فرضیة نگارنده در این مقاله، حجیت قرینه بر پایه روایات و اصول عقلایی محاوره و عدم حجیت مبنا به دلیل فقدان دلیل است.
ابنابیزینب، محمد بن ابراهیم؛ الغیبة للنعمانی؛ تصحیح علىاکبر غفارى؛ چ1، تهران: نشر صدوق، 1397ق.
ابنبابویه (للصدوق)، محمد بن على؛ إعتقادات الإمامیة؛ چ2، تهران: کنگره شیخ مفید، 1414ق.
ابنکثیر، اسماعیل بن عمر؛ البدایة و النهایة؛ بیروت: دار الفکر، 1398ق.
ابنمنظور المصری، محمد بن مکرم؛ لسان العرب؛ ط3، بیروت: دار صادر، 1414ق.
احمد بن حنبل؛ مسند؛ بیروت: دار صادر، [بی‌تا].
بابائی، علی اکبر؛ قواعد تفسیر قرآن؛ چ1، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان سمت، 1394.
بابائی، علی اکبر، غلامعلی عزیزی‌کیا و مجتبی روحانی‌راد؛ روش‌شناسی تفسیر قرآن کریم؛ چ1، تهران: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و سازمان معالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1379.
بلاذری، احمد بن یحیی؛ انساب الاشراف؛ تصحیح سهیل زکّار و ریاض زرکلی؛ ط1، بیروت: دار الفکر، 1417ق.
بهجت‌پور، عبدالکریم؛ تفسیر تنزیلی (به ترتیب نزول)؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392.
دهخدا، علی اکبر و دیگران؛ لغت نامه؛ تهران: مؤسسه لغتنامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳.
رودگر، محمدجواد؛ مبانی عرفان وحیانی؛ چ1، تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1397.
صفار، محمد بن حسن؛ بصائر الدرجات فی فضائل آل محمّد؛ تصحیح محسن بن عباسعلى کوچه‌باغى؛ چ2، قم: مکتبة آیة‌الله المرعشی النجفی، 1404ق.
صفوی، سیدمحمدرضا؛ بازخوانی مبانی تفسیر قرآن؛ چ1، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1391.
طبرسى، فضل بن حسن؛ مجمع البیان فى تفسیر القرآن؛ با مقدمة محمد جواد بلاغى، چ3، تهران: ناصر خسرو، 1372.
طبری، محمد بن جریر؛ دلائل الإمامة؛ چ1، قم: دار الذخائر، ۱۳۸۳ق/ ۱۹۶۳م.
عروسى‌حویزى، عبد على بن جمعه؛ تفسیر نور الثقلین؛ تحقیق سیدهاشم رسولى محلاتى؛ چ4، قم: انتشارات اسماعیلیان، 1415ق.
فاکر المیبدی، محمد؛ قواعد التفسیر لدی الشیعة و السنة؛ ط1، تهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیة و المعاونیة الثقافیة و مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة، 1428ق/ 2007م.
قمى، على بن ابراهیم؛ تفسیر القمی؛ تصحیح موسوى جزائرى؛ چ3، قم: دار الکتاب، 1404ق.
قمی‌مشهدی، محمد بن محمدرضا؛ تفسیر کنز الدقائق و بحر الغرائب؛ تصحیح حسین درگاهى؛ چ1، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، 1368.
کلینى، محمد بن یعقوب؛ الکافی؛ تصحیح علی اکبر غفارى و محمد آخوندى؛ چ4، تهران: دار الکتب الإسلامیة، 1407ق.
مجلسی، محمد باقر؛ بحار الانوار؛ تهران: مکتبة الاسلامیة، [بی‌تا].
مسعودى، على بن حسین،؛ اثبات الوصیة؛ چ3، تهران: انصاریان، 1384/ 1426م.
معرفت، محمد هادی؛ التمهید فی علوم القرآن؛ چ1، قم: مؤسسه التمهید، 1415ق.
ـــــ؛صیانة القرآن من التحریف؛ چ1، تهران: وزارت امور خارجه، 1379.
معین، محمد؛ فرهنگ فارسی؛ تهران: امیرکبیر، ۱۳۷۵.
مفید، محمد بن محمد؛ الإرشاد فی معرفة حجج الله على العباد؛ چ1، قم: کنگره شیخ مفید، مؤسسة آل البیت، 1413ق.
مکارم شیرازی، ناصر و دیگران؛ تفسیر نمونه؛ تهران: دار الکتب الإسلامیة، [بی‌تا].
نوری، حسین بن محمدتقی؛ مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل؛ ط1، بیروت: مؤسسة آل البیت لاحیاء التراث، 1408ق.
هاشمى خوئى، میرزا حبیب الله؛ منهاج البراعة فی شرح نهج البلاغة؛ تصحیح ابرهیم میانجى، ترجمة حسن حسن‌زاده آملى و محمدباقر کمره‌اى؛ چ4، تهران: مکتبة الإسلامیة، 1400ق.
هیثمی، نورالدین علی بن ابیبکر؛ مجمع الزوائد و منبع الفوائد؛ بیروت: دار الریان للتراث، دار الکتاب العربی، 1407ق.
)