یافته‌های روش‌شناختی علوم انسانی مطلوب بر پایه معرفت‌شناسی اسلامی (با تأکید بر آرای علامه مصباح یزدی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه منطق فهم دین- پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

چکیده

یکی از اساسی‌ترین محور در تولید علوم انسانی، روش‌شناسی آن است. بیشتر مسائل روش‌شناختی، به صورت مستقیم، ریشه در دانش‌های بالادستی نظیر معرفت‌شناسی دارد؛ بنا بر این، روش‌شناسی علوم انسانی، بیشتر از معرفت‌شناسی، تغذیه می‌کند. گرانیگاه معرفت‌شناسی علوم انسانی عبارت است از: ماهیت‌شناسی گزاره‌های علوم انسانی، منبع‌شناسی علوم انسانی و مسأله اعتبارسنجی آن. پاسخ این مسائل، وابسته به نوع پارادایم فکری، متفاوت است و هر کدام نیز نتایج روش‌شناختی خاصی دارند. روش‌شناسی علوم انسانی رایج، ریشه در رویکردها و گرایش‌های فکری به ویژه معرفت‌شناسی در غرب است؛ اما بر اساس دستگاه فکری اسلام، نتایج رو‌ش‌شناختی دیگری حاصل خواهد شد. مقاله حاضر می‌کوشد با روش تحلیل عقلی-فلسفی، ابتدا به صورت اجمالی، به نتایج روش‌شناختی علوم انسانی رایج بر شالوده معرفت‌شناسی در پارادایم‌های غالب، اشاره نماید و در ادامه، یافته‌های روش‌شناختی علوم انسانی اسلامی بر پایه معرفت‌شناسی اسلامی در منظومه فکری علامه مصباح یزدی، تبیین کند. تبیین سازکار تأثیر معرفت‌شناسی در روش‌شناسی علوم انسانی اسلامی، از یافته‌های این مقاله است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله؛ البرهان؛ المطبعة الامیریة بالقاهرة، 1375ق.
    2. ایمان، محمدتقی؛ فلسفه روش تحقیق در علوم انسانی؛ چ1، قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1391.
    3. بلیکی، نورمن؛ پارادایم‌های تحقیق در علوم انسانی؛ ترجمه سیدحمیدرضا حسنی، محمدتقی ایمان و سیدمسعود ماجدی؛ قم: پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، 1393.
    4. ترخان، قاسم؛ «برایند اعتقاد قرآنی به جهان غیب در روش علوم انسانی»، مجله تحقیقات بنیادین علوم انسانی؛ ش3، 1400.
    5. چالمرز، آلن اف؛ چیستی علم: درآمدی بر مکاتب علم‌شناسی فلسفی؛ ترجمه سعید زیباکلام؛ چ2، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1379.
    6. حائری یزدی، مهدی؛ کاوش‌های عقل عملی؛ تهران: مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، 1384.
    7. حبیبی، رضا و محمد شجاعی شکوری؛ فلسفه علوم تجربی؛ چ1، قم: مؤسسه آموزشی-پژوهشی امام خمینی€، 1391.
    8. خیری، حسن؛ «مقایسه پارادایم دینی (اسلامی) با پارادایم‌های اثباتی، تفسیری و انتقادی»، نشریه معرفت فرهنگی و اجتماعی؛ س1، ش2، 1389.
    9. رشاد، علی‌اکبر؛ درآمدی بر مبانی منطق کشف گزاره‌ها و آموزه‌های دینی (کرسی نظریه‌پردازی- 10)؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1387.
    10. ـــــ؛ «بررسی انتقادی مبادی‌پژوهی اصولیون»، مجله کتاب نقد؛ ش55، تابستان 1389.
    11. سبزواری، ملاهادی؛ شرح منظومه؛ تصحیح و تعلیق حسن‏زاده آملى و تحقیق و تقدیم از مسعود طالبى؛ تهران: نشر ناب، 1369.
    12. شریفی، احمدحسین؛ مبانی علوم انسانی اسلامی؛ چ1، تهران: انتشارات آفتاب توسعه، 1393.
    13. طباطبایی، سیدمحمدحسین؛ المیزان فی تفسیر القرآن‏؛ چ1، قم: مؤسسة النشر الإسلامى1417ق.
    14. ـــــ؛ مجموعه رسائل؛ تحقیق صبا الربیع؛ قم: نشر احیاء التراث، 1428ق.
    15. علی‌تبار، رمضان؛ معرفت دینی؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1392.
    16. ـــــ؛ علم دینی: ماهیت و روش‌شناسی؛ تهران: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، 1396.
    17. فعالى، محمدتقی؛ «توجیه ترکیبی در حکمت سینوی و صدرایی»، ذهن؛ ش5، 1380.
    18. ـــــ؛ درآمدی بر معرفت‏شناسی معاصر و دینی؛ چ1، قم: معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی، 1377.
    19. گلشنی، مهدی؛ از علم دینی تا علم سکولار؛ تهران: انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی، 1380.
    20. گیلیس، دانالد؛ فلسفه علم در قرن بیستم؛ ترجمه میانداری؛ قم: طه- تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، 1381.
    21. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى€، 1394، الف.
    22. ـــــ؛ شرح برهان شفا؛ ج 1 و 2، تحقیق و نگارش محسن غرویان؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى€، 1384.
    23. ـــــ؛ چکیده‌ای از اندیشه‌های بنیادین اسلامی؛ چ7، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى€، 1393.
    24. ـــــ؛ فلسفه اخلاق؛ تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی؛ چ3، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى€، 1394، ب.
    25. ـــــ؛ نقد و بررسی مکاتب اخلاقی؛ تحقیق و نگارش احمدحسین شریفی؛ قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى€، 1394، ج.
    26. ـــــ؛ درباره پژوهش؛ تحقیق و نگارش جواد عابدینی؛ چ1، قم: انتشارات مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى€، 1389.
    27. مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج1، 6، 13 و 22، قم: نشر صدرا، 1389.
    28. نراقی، محمدمهدی؛ جامع السعادات (علم اخلاق اسلامی)؛ قم: حکمت، 1405ق.
    29. هاملین، دیوید؛ تاریخ معرفت‌شناسی؛ ترجمه شاپور اعتماد؛ تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، 1374.
    30. یزدى، ملاعبدالله بن شهاب‏الدین حسین؛ الحاشیة على تهذیب المنطق؛ چ2، قم: مؤسسة النشر الاسلامى، 1412ق.
    31. Madison, Soyini; Critical Ethnography: Method, Ethics, and Performance; Chicago Guides to Writing, Editing, and Publishing, 2005.
    32. Thomas, Jim; Doing Critical Ethnography; Northern Illinois University, USA, Newbury Park, CA: sage, 1993.
    33. White, Alan R.; "Coherence Theory of Truth" in P. Edwards (ed.); the Encyclopedia of Philosophy; New York: Macmillan, 1976.
    34. Trigg, Roger; Reality at Risk: A Defence of Realism in Philosophy and the Science; Rowman & Littlefield Publishers, 1980