واکاوی مراحل سه گانه نظریه مطابقت از دیدگاه ملاصدرا

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی

2 دانشجوی دکتری گروه فلسفه، دانشگاه خوارزمی

چکیده

چکیده
یکی از مسائل اصلی درمعرفت‌شناسی، نحوه «کاشفیت» علم (معرفت) و تحلیل و صورت‌بندی «صدق» است. درمیاناغلبنظریه‌های صدق نیز، «نظریه مطابقت»به معنای مطابق بودن گزاره با واقع،به عنوان معیار صدق قضایا،در نزد فلاسفه غرب و مسلمان طرفداران فراوانی یافته است.با این حال، این نظریه فارغ از ایرادلحاظ نشده و بر مبنای ثنویت ذهن و عین، اشکالاتی بر آن وارد شده است، از جمله: اجتماع جوهر و عرض، اندراج شیء تحت دو مقوله متباین و...، که با عنوان «مشکله وجود ذهنی» در میان حکمای مسلمان شهرت یافته است. اما از زمان ملاصدرا و براساس اصول هستی‌شناختی وی همچون:اصالت وجود و تشکیک وجود، دوگانگی ذهن و عین از دایره بحث خارج می‌شود و مطابقت به عنوان مطابق بودن یک مرتبه از وجود با مرتبه دیگر آن مطرح می‌گردد و بر اساس مبانی نهایی صدرائی از جمله: تجرد علم، اتحاد علم و عالم و معلوم، و حضوری بودن همه علوم، شکاف بین مطابِق و مطابَق در نظریه مطابقت، یکسره از میانمی‌رود. بدین ترتیب،مسئله مطابقت در فلسفه صدرا صورت جدیدی می‌یابد که مقاله حاضر به به بیان سیر تطور آن اختصاص یافته است.روش تحقیق در این مقاله، توصیفی- تحلیلی- عقلی است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    1. ابن‌سینا، حسین بن عبدالله؛ النجات من الغرق فی البحر الضلالات؛ چ2، تهران: دانشگاه تهران، 1379.
    2. ارسطو؛ متافیزیک؛ ترجمه از یونانی توسط دکتر شرف‏الدین خراسانی؛ تهران: نشر گفتار، 1367.
    3. ‌افلاطون؛ «تئتتوس»، دوره آثار افلاطون؛ چ3، ترجمه محمدحسن لطفی؛ تهران: شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، 1367.
    4. اوسطی، امیر و دیگران؛ «ارزیابی مبانی و پیش‌فرض‌های نظریه مطابقت ماهوی»، ذهن، ش86، 1400، ص85-110.
    5. جوادی آملی، عبدالله؛ رحیق مختوم (شرح جلد دوم حکمت متعالیه)؛ ج4، چ1، قم: نشر اسراء، 1386.
    6. ـــــ؛ رحیق مختوم (شرح جلد سوم حکمت متعالیه)؛ ج17، چ1، قم: نشر اسراء، 1395.
    7. دهباشی، مهدی و صغری باباپور؛ «مطابقت وجودی ذهن و عین در معرفت‌شناسی ملاصدرا»، پژوهش‌های معرفت‌شناختی؛ ش7، 1393.
    8. سبزواری، حاج ملاهادی؛ شرح منظومه؛ ج2، تهران: انتشارات ناب، 1369.
    9. سربخشی، محمد؛ «بازگشت علم حصولی به حضوری و حل مسئله صدق»، نشریه حکمت اسلامی؛ دوره 3، ش1 (پیاپی8)، 1395، ص53-74.
    10. سهروردی، شهاب‌الدین؛ مجموعه مصنفات شیخ اشراق؛ ج1، تصحیح و مقدمه ‌هانری‌کربن؛ تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1375.
    11. شایان‏فر، شهناز؛ «مسئله مطابقت در معرفت‌شناسی وجودی ملاصدرا»، نشریه خردنامه صدرا؛ دوره20، ش1، 1393، ص73-82.
    12. شریف‎زاده، بهمن؛ «علم حضوری، پایه ارزش معلومات: نگاهی به آرای علامه طباطبایی»، ذهن؛ ش4، 1382، ص83-96.
    13. شریفی، احمدحسین؛ معیار ثبوتی صدق قضایا؛ چ1، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1387.
    14. شمس، منصور؛ آشنایی با معرفت‌شناسی؛ چ2، تهران: طرح نو، 1395.
    15. شیرازی، محمد بن ابراهیم؛ المشاعر؛ ترجمه میرزا عمادالدوله، به اهتمام هانری‌کربن؛ چ2، تهران: کتابخانه طهوری، 1363.
    16. ــــــ؛ التصور و التصدیق (ضمن کتاب الجوهر النضید)؛ قم: بیدار، 1371.
    17. ــــــ؛ الشواهد الربوبیه فی المناهج السلوکیه؛ تصحیح و تعلیق از جلال‌الدین آشتیانی؛ چ2، مشهد: المرکز الجامعی للنشر، 1360.
    18. ــــــ؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ ط2، بیروت: دار احیاء التراث العربی، 1981م.
    19. عبودیت، عبدالرسول؛ درآمدی به نظام حکمت صدرایی؛ ج2، چ5، تهران: سمت، قم: مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1393.
    20. طباطبایی، محمدحسین؛ نهایة ­الحکمة؛ چ12، قم: المؤسسه النشر الاسلامی التابعة لجامعة المدرسین بقم، [بی‎تا].
    21. فارابی، ابونصر؛ الجمع بین رأی الحکیمین؛ چ2، تهران: الزهراء، 1405ق.
    22. فنائی اشکوری، محمد؛ علم حضوری: سنگ‌بنای معرفت بشری و پایه‌ای برای معرفت‌شناسی و مابعدالطبیعه متعالی؛ چ2، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی€، 1388.
    23. قربانی، زهره و مهدی امامی جمعه؛ «انقلاب صدرائی در ذهن‌شناسی و طرح نوینی در معرفت‌شناسی»، حکمت اسراء؛ س5، ش2، 1392، ص73-96.
    24. مصباح یزدی، محمدتقی؛ آموزش فلسفه؛ ج1، چ1، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی (معاونت فرهنگی)، 1364.
    25. ـــــ؛ تعلیقة علی نهایة ­الحکمة؛ تحقیق و تصحیح عبدالرسول عبودیت؛ ج1، چ1، قم: مرکز آموزشی پژوهشی امام خمینی€، 1387.
    26. معلمی، حسن؛ «ارجاع علم حصولی به حضوری از نظر علامه طباطبایی»، نشریه حکمت اسلامی؛ س1، ش1، 1393، ص9-36.
    27. ملایی، رضا؛ «بررسی تبیین‌های مختلف از کاشفیت علم حصولی در فلسفه اسلامی»، نشریه حکمت اسراء؛ س6، ش4، 1393، ص53-72.
    28. منفرد، مهدی؛ «تبیین بازگشت علم حصولی به علم حضوری در تفکر علامه طباطبایی»، اندیشه علامه طباطبایی؛ دوره 1، ش1، 1393، ص113-130.
    29. موسی‏زاده، عیسی و مهدی عباس‏زاده؛ «مبناگرایی در معرفت‌شناسی ملاصدرا»، نشریه نقد و نظر؛ س26، ش2 (پیاپی102)، 1400، ص7-31.
    30. مهدوی‌خو، عیسی؛ «کاشفیت علم نسبت به موجودات عینی»، نشریه فرهنگ پژوهش؛ ش11، 1391، ص1-21.
    31. هاک، سوزان؛ فلسفه منطق؛ ترجمه سیدمحمدعلی حجتی؛ قم: طه، 1393.
    32. Audi, Robert; Epistemology: A Contemporary Introduction to the Theory of Knowledge; London: Rutledge, 2011.
    33. Chisholm, Roderick M.; Theory of Knowledge; Third Edition, New Jersey: Prentice- Hall International Editions, 1989.
    34. Pojman, Louis Paul; What Can We Know? An introduction to the Theory of Knowledge; Engage learning, 2000.