برهان عینیت ذهن و ذهنی بر اتحاد عاقل و معقول

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار گروه فلسفه دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

حکیم سبزواری در فضای حکمت متعالیه و با مبانی مسلّم متعالی و گذر از چارچوب مماشات با مبانی فلاسفه پیشین، به اقامه براهینی در اثبات اتحاد عقل و عاقل همت گماشته است. برخی مبادی این براهین در پوسته و ظاهر، نه در مغز و محتوا، همان مبادی حکمای پیشین است. از جملة این براهین، تکیه بر عینیت ذهن و ذهنی است. این برهان بر مبانی مسلّم و متقن حکمت متعالیه مبتنی است. از جمله این مبانی است: شناخت دقیق ذهن و رابطة وجودی آن با ذهنیات، نیز چیستی و هویت علم و رابطة نفس و قوا که همه از مبانی خاص حکمت متعالیه است. این برهان در گام اول به عنوان تأییدیه‌ای بر اتحاد عاقل و معقول مطرح شده است زیرا به نظر می‌رسد از تشبیه رابطة ذهن و ذهنی با رابطة خارج و خارجی و تمثیل آن دو به یکدیگر کمک می‌گیرد. اما در گام واپسین، استناد به مبانی ویژه حکمت متعالیه و فضای حاکم بر آن، به قوت خود می‌گراید و به عنوان برهان مطرح می‌گردد و شائبة تشبیه و تمثیل ذهن به خارج را می‌زداید، از این منظر که ذهن از مراتب خارج است و رابطه خارج و خارجی بر همه مراتب عین حاکم است.

کلیدواژه‌ها


  1. منابع و مآخذ

    1. آملی، محمدتقی؛ درر الفوائد؛ قم: مؤسسه دار التفسیر، 1374.
    2. ابن‌سینا، حسین؛ الاشارات و التنبیهات؛ تهران: دفتر نشر کتاب، 1378.
    3. ـــــــ؛ النفس من کتاب الشفاء؛ قم: دفتر تبلیغات اسلامی، 1375.
    4. ابن‌کمونه، سعد؛ الجدید فى الحکمة؛ بغداد: جامعة بغداد، 1402ق.
    5. اکبریان، رضا؛ «حل چالش ثنویت ذهن و عین در حکمت متعالیه ملاصدرا»، معرفت فلسفی؛ ش31، 1390، ص11-36.
    6. حسن‌زاده آملى، حسن؛ اتحاد عاقل به معقول؛ قم: بوستان کتاب، 1399.
    7. حسینی امین، حسین؛ «نقد و بررسی استدلالات حکیم سبزواری در اثبات مسئلة اتّحاد عاقل و معقول»، حکمت معاصر؛ بهار و تابستان، 1398، ص31-46.
    8. دهباشی، مهدی؛ «مطابقت وجودی ذهن و عین در معرفت شناسی ملاصدرا»، پژوهش های معرفت شناختی (آفاق حکمت)؛ ش3 (7)، 1393، ص9-27.
    9. سبزواری، هادی؛ شرح المنظومه؛ ج2 و ج5، قم: نشر ناب، 1380.
    10. صدرالمتألهین، محمد؛ الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة؛ بیروت: دار احیاء التراث، 1410ق.
    11. ـــــــ؛ التصور و التصدیق‏؛ قم: بیدار، 1371.
    12. ـــــــ؛ المشاعر؛ تهران: کتابخانه طهورى‏، 1363، الف.
    13. ـــــــ؛ مفاتیح الغیب؛ تهران: مؤسسة تحقیقات فرهنگى، 1363، ب.
    14. نراقى، مهدى؛ شرح الالهیات من کتاب الشفاء؛ قم: کنگره بزرگداشت محققان نراقى، 1380.‏

    مطهری، مرتضی؛ مجموعه آثار؛ ج9، تهران: صدرا، 1371.