گروه علوم قرآن و حدیث، دانشکده الهیات، دانشگاه الزهرا، تهران، ایران
چکیده
پژوهش حاضر میکوشد که با رویکردی شناختی،شبکۀ شعاعی ماده [دبر] در قرآن را مورد بررسی قراردهد، چرا که دستیابی به فهم دقیق واژگان قرآن،گامی مهم در جهت دستیابی به فهم دقیق آن است.شبکه شعاعی ازجمله نظریات مطرح درحوزه معنا شناسی شناختی است که دستاورد آن تحلیل شناختی معنای واژهها در بافتهای مختلف است.در این نظریه معنای واژه ها پیرامون یک معنای مرکزی شکل میگیرند و معنای مرکزی در اثر تغییرات طرحوارهای و بسط استعاری با انعطاف خود معانی دیگر را میسازد.بررسیهای نشان میدهد، «پشت» معنای کانونی ماده «دبر» پیش مفهومی بدنمند است که در قالب طرحواره «جهت» درادراکات حسی-حرکتی انسان بارها تکرار می شود و به آن ساختار می بخشد، این ماده در همنشینی های متفاوت گستره معنایی خود را توسعه میدهد و آنچه در این گسترش معنایی مؤثراست تغییرات طرحوارهای است که منجر به بسط استعاری و تولید معنا میشود. طرحوارههای موجود در بنیاد استعارههای مفهومیِ پژوهش حاضر با تغییرات خود زمینهی شکلگیری معانی چون ترس،نسل،غفلت،گمراهی، دنبال-کردن زمان،چینش هدفمند،شنیدن را فراهم آوردند،معانی به دست آمده از تغییرات در طرحوارههای نیرو، جهت، حرکت، تعادل، چرخه، فرایند حاصل شدند. تغییرات طرحوارهای به خوبی نشان داد که طرحوارهها مبنای شکل گیری مفاهیم انتزاعیاند و میتوانند مبنایی برای استدلال درحوزه اندیشه واقع شوند
ایزوتسو، توشیهیکو؛ خدا و انسان در قرآن؛ ترجمه احمد آرام؛ چ6، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1388.
ایمانی، محمود و مجتبی منشیزاده؛ «بررسی شبکه معنایی حرف "فی" و اهمیت آن در ترجمه قرآن از منظر معناشناسی شناختی»، دوفصلنامه مطالعات ترجمه قرآن و حدیث؛ ش4، 1394.
لیکاف، جورج؛ قلمرو تازه علوم شناختی: آنچه مقولهها درباره ذهن فاش میکنند؛ ترجمه جهانشاه میرزابیگی؛ تهران: نشر آگاه، 1395.
ـــــ؛ نظریه معاصر استعار (مجموعه مقالات)؛ برگردان فرزان سجودی، به کوشش فرهاد ساسانی؛ تهران: پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی، 1992م.
لیکاف، جورج و مارک جانسون؛ استعارههایی که با آن زندگی میکنیم؛ ترجمه هاجر آقاابراهیمی؛ تهران: نشر علم، 1394.
مشکین فام، بتول و اعظم دهقانی؛ «بررسی شناختی شبکۀ معنایی حرف "ثم" در قرآن کریم»، پژوهشهای زبانشناختی قرآن؛ ش2، 1397.
مصطفوى، حسن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1360.
نیلیپور، مریم، علیرضا قائمینیا و شعبان نصرتی؛ «کاربست نظریه پیشنمونه و شبکه شعاعی در معناشناسی شناختی تقوا در قرآن»، ذهن؛ ش66، 1395.
Brugman, C; Polysemy, Semantics and the Structure of the Lexicon; New York: Garland, 1988.
_____; The Story of Over: Polysemy, Semantics and the Structure of the Lexicon; New York: Garland, 1983.
Evans, V. & M. Green; Cognitive linguistics: An Introduction; Edinburg: Edinburgh University Press, 2006.
Evans, V. & A. Tyler; The semantics of English prepositions: Spatial scenes, embodied meaning and cognition; Cambridge: Cambridge University Press, 2003.
Grady, J; "Metaphor", In: The Oxford Handbook of Cognitive Linguistics; Oxford: Oxford university press, 2007.
Kovecses, Z; Metaphor and Emotion: Language, Culture, and Body in Human Feeling; Cambridge: Cambridge University Press, 2000.
Lakoff, G. & C. Brugman; "Cognitive Topology and Lexical Networks", In: Lexical Ambiguity Resolution; Burlington, Massachusetts: Morgan Kaufmann, 1988.
Orel, V. E. & O. V. Stolbova; Hamito-Semitic Etymological Dictionary: Materials for a reconstruction; Leiden: EJ. Brill, 1994.